15 Dakikalık Şehir Konsepti

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
15 dakikalık şehir konsepti bu yıl defalarca haberlere konu oldu. Burada şehircilik kavramının ne olduğunu ve neden bu kadar tartışmalı hale geldiği yer almaktadır.

15 dakikalık şehirler nedir?

15 dakikalık şehir, adından da anlaşılacağı üzere, insanların yürüyerek ya da bisikletle en fazla 15 dakika seyahat ederek temel olanaklara erişebilecekleri topluluklar yaratmayı amaçlayan bir kentsel planlama konseptidir. Konsept ofislerin, mağazaların, restoranların ve eğlencenin yerel olarak konumlandırıldığı ve araç kullanma ihtiyacını azaltan çok merkezli şehirlerin gelişimini teşvik etmektedir. Bunu politika ve kentsel müdahaleler yoluyla yapar. Araçlara olan bağımlılığı azaltarak ve aktif seyahati teşvik ederek, hem karbon emisyonlarının ve hava kirliliğinin azaltılmasına yardımcı olmayı hem de insanların sağlığını iyileştirmeyi amaçlamaktadır.

15 dakikalık şehri kim icat etti?

Her ne kadar 15 dakikalık şehirlerin içerdiği fikirlerin çoğu uzun süredir var olsa da bu konsept Fransız-Kolombiyalı şehirci Carlos Moreno tarafından yaratıldı. Moreno 2017 yılından bu yana Paris'teki Sorbonne Üniversitesi'nde doçent olarak görev yapmaktadır. Moreno 2021 yılında konsepti yarattığı için Obel Award'a layık görüldü.

15 dakikalık şehir ne zaman icat edildi?

Beş yıllık bir araştırmanın ardından Moreno, Fransızca'da ville du quart d'heure olarak adlandırılan konsepti 2015 yılında Paris Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği (COP21) Konferansı'nda tanıttı. Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo'nun 2019'da bu kavramı benimsemesi ve ardından Moreno'nun bilimsel danışmanlığını yaptığı 2020'deki yeniden seçim kampanyası sırasında kullanmasıyla popülerleşti.

15 dakikalık şehirler neden tartışma konusudur?

Moreno'nun "şok edici" olarak nitelendirdiği bu gelişme, 15 dakikalık şehirlerin insanların hareketlerini kısıtlamaya yönelik daha geniş bir planın parçası olduğuna dair bir komplo teorisinin temelini oluşturdu. Komplo teorisyenleri, önerilerin insanların evlerinden 15 dakikadan fazla seyahat etmelerini engellemek için kullanılabileceğine inanıyor. Bu teori geçen yıl Oxford Belediyesi'nin trafik sıkışıklığını azaltmak için günün belirli saatlerinde altı yolda seyahati kısıtlama planının ardından ilgi gördü. Çok paylaşılan bir makale, planın "kent sakinlerini altı bölgeden birine hapsedeceğini" öne sürmüş ve 15 dakika karşıtı yaklaşık 2.000 gösterici, konseyin planlarını protesto etmek için sokaklara dökülmüştü.

Yaygın olarak çürütülmesine rağmen teori, Low Traffic Neighbourhoods da dahil olmak üzere Birleşik Krallık'taki mevcut trafik azaltıcı önlemlere yönelik eleştirilerin temelini oluşturmaktadır. Bu fikir, önlemlerin "kişisel özgürlükleri ortadan kaldıracağını" söyleyen İngiliz parlamenter Nick Fletcher tarafından da yinelendi.

Moreno kendisiyle yapılan bir röportajda bunu yalanladı. Moreno, "Evlerinden itibaren 15 dakikalık bir alana, bir çembere sahip olduğumuzu ve bu alanın içinde engelleneceklerini söylüyorlar. Ancak gerçekte, bu benimsendiğinde, çok merkezli bir şehir geliştiriyoruz; çok sayıda yeni bisiklet yolu, yeni yaya alanları ve şehrimizde çok sayıda farklı hizmet öneriyoruz." dedi.

15 dakikalık şehir, amacının araç kullanmak isteyenler için hayatı zorlaştırmak olduğuna inanan bazı kişiler tarafından da saldırıya uğramıştır. Konsept, araç kullanmaya kıyasla yürümeyi ve bisiklete binmeyi teşvik etmeyi içerdiğinden, araç kullanımını caydırmayı amaçlayan politikalar içerebilir - örneğin bazı yerleşim caddelerinde araç kullanmanın cezalandırılması gibi.

İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, "otomobil karşıtı önlemleri" durdurma planının bir parçası olarak kısa bir süre önce 15 dakikalık şehirlerin "belediyeler tarafından uygulanmasını durduracağını" açıkladı. Yasağa tepki olarak Moreno, bu politikanın komplo teorisyenleriyle "aynı safta yer almakla eş değer" olduğunu söyledi.

15 dakikalık şehirler nerede uygulanıyor?

Paris ile birlikte 15 dakikalık şehir konsepti Buenos Aires, Chengdu, Melbourne, Şangay, Houston ve Edmonton gibi dünyanın dört bir yanındaki çok sayıda kentsel alanda politikalara yön vermiştir. C40 Cities ağı bu konsepti metropol alanlarının Covid-19'dan kurtulmasının bir yolu olarak destekledi.