Çöl Koşullarında Pasif İklimlendirme

ORDOS 100-7

Pekin’deki Ai Wei Wei Stüdyo, diğer adıyla FAKE tasarım, müşterisi Jiang Yuan Water Engineering şirketi için Çin’in İç Moğolistan bölgesinde Ordos şehrinde 100 parsel için bir master plan geliştirdi. İsviçreli Herzog & DeMeuron ve Çin’li şair, heykeltıraş ve insan hakları aktivisti Ai Weivei, dünyanın her yerinden 27 ülkenin mimarlarının katıldığı 100 projeyi seçti. 2 aşamaya ayrılan projenin 1. aşamasında 28 parselin, 2. aşamada ise geri kalan 72 parselin geliştirilmesi amaçlandı. Her mimarın görevi 1000 metrekarelik bir parsele villa tasarlamaktı. Masterplanlar ve villaların tasarımları tamamlanmış olmasına rağmen "Ordos 100" projesi hala hayata geçirilememiştir.

Amerikalı MOS mimarlık firması, Ordos 100 geliştirme projesindeki villalardan birini tasarlamışlardır. Aşırı ekstrem çöl koşullarının hakim olduğu bölgedeki tasarımalarını geleneksel avlulu ev tipolojisine dayandırmışlardır. Tasarımda hakim olan güneş bacası sistemi, villada yazın pasif soğutmaya izin verirken, kışın pasif ısıtmaya olanak tanımaktadır.

Her oda ve fonksiyon kişisel bina hacmi içerisinde yer almaktadır, koridor ve gereksiz sirkülasyon alanı ihtiyacını otadan kaldırmak için köşelerde bağlantılıdırlar. Binanın güneşle olan ilişkisi oldukça kritiktir. Ordos’un ikliminde yazları oldukça sıcak kışları ise çok soğuk geçmektedir. Bu nedenle mimari formda, güneşin ısı ve ışık etkisi, hacimlerin konforu ile doğrudan ilişkilidir.

Bina ısıyı ve ışığı iki ana unsurla kontrol etmektedir:

1.Pencerelerin Konumu
2.Güneş Bacası

Kış mevsiminde, güneş daha alçaktayken ve iç mekanın ihtiyaç duyduğu ısı daha yüksekken, güneye doğuya ve batıya yönlendirilmiş pencereler ve çatı pencereleri güneş ışığının girmesine izin verir. Pasif ısıtma, taş duvarlarda ve döşemelerde güneş ısınımıyla beraber mekana yayılan ısıyı absorbe eder. Yaz mevsiminde, güneş daha yüksekteyken ve sıcaklıklar daha iyiyken mekanları soğuk tutmak önemlidir. Alçak pencere eşiği, iç mekanların, ışıklandırılmasına izin verirken gölgelendirilmesine yardımcı olur. Çünkü ısı yükselir, güneş bacası sıcak havayı mekanlardan yönetilebilen tavan penceresinden uzaklaştırır.

Toprağın yaz/kış sabit ısısından etkilenen yere yakın daha serin hava, mekan içine çekilir ve böylece odaların yazın serin kalmasına katkı sağlanır. Bu yüzden taş duvarlar ve zeminler pasif iç iklim dengesinin kurulmasına yardımcı olur.

ORDOS’un yaz/kış kendi kendine sağladığı bu iç iklim konfor dengesini tasarımını hayal etmek, mantığını düşünerek bulmak, hiç de zor değilmiş gibi görünse de geçmişteki benzer kubbeli ev uygulamaları da bizi büyülemiştir her zaman.

Kubbeli evler tarihinin, düz damlı evler kadar eski olduğu bilinmektedir.

Günümüzde Akdeniz çevresinde, bilhassa güney İtalya’nın Apulya bölgesinde “Trullo” denilen bindirme kubbeli çok sayıda yapı bulunmaktadır. İskoçya adalarında “beehive houses” adı verilen yapıların 18. yüzyılda canlı bir gelenek oluşturduğu bilinmektedir. İspanya’nın Aragonya bölgesinde, İran, Afganistan, Çin Bolivya ve Peru’da kerpiçten, etna eteklerinde lavlardan yapılma kubbeli evler vardır. Anadolu’da ise kubbeli evlerin yoğun olduğu iki bölge vardır. Urfa-Birecik arasındaki birinci bölgede, bugün yalnız Suruç ve çevresinde bulunan bir kaç köy kubbeli evleri içermektedir. İkinci bölge olan Harran ve çevresinde ise en bilinen kubbeli evler bulunmaktadır. Bunlar kerpiç kubbe ile örtülmüş bu evlerden farklı olarak tuğla kubbelerle örtülmüştür. Örgüleri düzensiz bir şekilde balçık harçla bağlanan kubbe ve duvarlar, içerden ve dışarıdan yine bu harçla sıvanmıştır.

Bölge iklimine uyumlu, yazın serin, kışın sıcak olan kubbeli Harran evlerinde, tavukların daha çok yumurtladığı, at gibi bazı hayvanların daha uysal olduğu, kuru soğanların çabuk filizlendiği köylüler tarafından söylenmektedir.