Bin Ağaçtan Daha İyisini Yapmalıyız

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org

Bir binaya ağaç eklemenin gerçek bir değeri var ancak Thomas Heatherwick'in yakın zamanda açtığı 1.000 ağaçla birlikte, Philip Oldfield karbon maliyetlerinin çevresel faydalardan daha ağır bastığını söylüyor. Yaklaşık on yıl önce, gazeteci ve araştırmacı Tim De Chant bir makale yayınladı. "Gökdelenlere ağaç çizmeyi bırakabilir miyiz lütfen?" ve hızla viral oldu. İçinde sürdürülebilirlik bilincini taşıyan binalara rastgele bitki örtüsü ekledikleri için mimarları azarladı. "Bu sadece gerçekçi değil. Mimarların neden binalarında ağaları çizdiğini anlıyorum. Gerçekten anlıyorum. Ama lütfen durabilir miyiz?" dedi. Sonraki yıllarda mimarlar yine de Tim De Chant'ı dinlemedi. 

Yemyeşil yeşillikler içinde bina ve kuleler hayata geçiriliyor. Hatta hiçbir çok katlı bölüm, bir tür yemyeşil sarkık yeşillik veya büyük boy ağaçlar olmadan tamamlanmış sayılmaz. Proje açıklamaları genellikle şehrin her yerindeki mesken ormanlarından, meralardan, çiftliklerden vb. bahseder. Bu eğilimi benimseyen en sonuncusu Şanghay'da yakın zamanda açılan 1. Aşama Heatherwick'in 1.000 ağacıdır.

"Özgür mimari keşfinde doğanın potansiyeli azalıyor"

1.000 ağaç mimari bir peyzaj oluşturuyor. 60 ve 100 metre yüksekliğinde iki basamaklı tepe yer alır ve ikincisi önümüzdeki birkaç yıl içinde ikinci aşamada inşa edilecek. 

Suzhou Nehri boyunca uzanan halka açık bir parkın bitişiğindeki bu yeşil alan, beton sütunlardan oluşan bir matristen filizlenen ağaçları kullanarak mimarların "ağaçlarla kaplı iki dağ" tanımını yaratıyor. Niyet açık olsa da ortaya çıkan mimari, doğanın en şaşırtıcı güçlerinden biri olan ağacı sütunların dekoratif çiçekleriyle sınırlandırıyor. Doğanın potansiyeli, özgür mimari konsept arayışında azalıyor. Ağaçlar ve yeşillikler şehirlerimize çok fazla değer sağlayabilir.

Yeşillik ortam sıcaklıklarını düşürerek, kamusal alanları ve binaları kaplayarak, havadaki kirleticileri emerek kentsel ısı adası etkilerini azaltmaya yardımcı oluyor. Ağaçlar karbondioksiti emer ve fotosentez yoluyla oksijeni serbest bırakır, biyoçeşitliliği sağlar ve kuşlara ve böceklere ev sahipliği yapar. Yeşilliklere erişim stresi azalttığı ve zihinsel sağlığı ve odaklanmayı iyileştirdiği için psikolojik faydaları da var. 

"Ağaçlar kentsel drama duygusuna katkıda bulunan tek bir varlıktır"

Pek çok faydasına rağmen 1000 ağaçtan sadece birkaçının kullanılması ya da düşünülmesi çok yazık! Bunun yerine doğa yüzeysel süslemelere indirgeniyor. Ağaçlar bir kentsel drama duygusu bulunan ancak çevreye ve topluluğa nasıl somut faydalar getirdikleri konusunda çok az özleri olan tek varlıklardır.

Binaların bitişiğindeki parkları genişletmek için bitkilerin kullanılması yeni bir şey değil. 1980'lerin sonlarında Japonya'nın Fukuoka kentinde Tenjin Park, yeni bir hükümet binasının planlanan yeri konusunda halkın öfkesine yol açtı. Buna karşılık Emilio Ambasz, yemyeşil bir bahçe terası (halka açık), su özelliği ve yaklaşık 50.000 bitki içeren ACROS Center'ı tasarladı. Bu sayede yeni yapılanma planlarında parklara kaybedilen yeşil alanlar genellikle geri döndürüldü. Ambasz'ın tasarımını farklı kılan sadece dikey yeşillendirmenin kapsamı değil, aynı zamanda ekolojik mantıktır.

Across Center, parkın kuzey ucunda yer alır, bu nedenle yeşil teraslar güneye bakar ve ofis binalarını güneşten korur. 1.000 Ağaçta, yeşilliklerin çoğu kuzey cephede yer alıyor,  güney cephesi cam ve duvar resimleri karışımıdır.

"Bu ölçekte bir binada yüzlerce ağaç barındırmanın karbon etkisi nedir?"

1.000 ağaç ile farklı yüksekliklerde gelişmek için uygun bitki türlerinin seçilmesine özen gösterildi, ancak ağaçlar ve bitkiler zamanla büyüdükçe yeşil kalitelerinin artacağına şüphe yok. Bu şu soruyu akla getiriyor: "Bu büyüklükteki bir binada yüzlerce ağaç barındırmanın karbon etkisi nedir?"

Çizimlerden ölçüldüğünde tipik bir bitkinin ve kolon tepesinin yaklaşık 14 ton betonarme içerdiğini tahmin ediliyor. Her kilogram betonarme için üretim sırasında 0,111 kilogram karbondioksit açığa çıkar. Bu, tek bir ekicinin 1.554 kilogram karbon eşdeğeri, karbon içerdiği anlamına gelir. Ağaçlar tarafından emilen karbondioksit miktarı dinamik ve birçok faktöre bağlıdır ancak yaşamın ilk 20 yılı için yılda 10 kilogram olarak tahmin edilebilir. Bu ağaçların emdiği karbondioksitin beton saksı üretiminde açığa çıkan karbondioksiti dengelemesinin yaklaşık 155 yıl sürdüğü anlamına geliyor.

"Karbon maliyetlerinin çevresel faydalardan daha ağır bastığı açıktır."

Bu zaman aralığını kısaltmak için ağaçların sağlayabileceği başka çevresel faydalar da vardır, ancak bunlar planda dikkate alınmamış. Konumları güneş, rüzgar veya iklim tarafından değil, keyfi bir yapısal tarafından belirlenir. Her durumda karbon maliyetlerinin çevresel faydalardan daha ağır bastığı açıktır.

Doğayı sadece sayılara indirgememeye dikkat etmeliyiz, ancak iklim krizinde uzmanlarımızın sorması gereken sorular bunlardır. Diğer çalışmalar da başka yerlerde dikey yeşillendirmenin faydalarını ölçmeye çalıştı. Stefano Boeris Bosco Verticale 27. kattaki saksılarda 13.000 bitki ve 700 ağaç barındırıyor. Yüksek Binalar ve Kentsel Habitatlar Konseyi (CTBUH) tarafından yapılan bir araştırma, yüksek binaların sağladığı ek gölgenin bir binanın enerji talebini %7,5 oranında azaltabileceğini gösteriyor. Bu beton saksılardaki karbonu dengelemek için yeterli olacak mı?

Ancak bitki örtüsüne tüm bunların ötesinde insanlara yararı vardır. Bosco Verticale'nin ve Boeri'nin en son yinelemesinin, Eindhoven'daki Trudo Dikey Orman sosyal konut kulesinin gerçek değeri, çok katlı konutlardaki çorak balkonlara karşı, sağladıkları yeşil verandalar aracılığıyla dikey yaşamı daha çekici ve zevkli hale getiriyor. Singapur'da, gökyüzü bahçesi sakinlerinin deneyimlerini keşfetmeye yardımcı olmak için bir çalışma yapıldı ve gökyüzü bahçelerinin bir barış ve kaçış duygusuna katkıda bulunabileceğini keşfedildi. 

1.000 ağaç, Şanghay'ın yoğun beton ormanından bir kaçış olarak insanlara benzer bir fayda sağlayabilir mi? Projenin görselleştirmeleri ve fotoğrafları yeşilliklerle ve yukarıdan çiçeklerle bezeli yürüyüş yolları ve terasları gösteriyor. Ancak bu ilk aşamanın öncelikle perakende ve konaklama işletmelerine ev sahipliği yaptığı göz önüne alındığında, bu alanlara kimlerin erişimi var? Bunlar gerçekten halka açık mı?

"Mimarinin doğayla daha iyi ilişki kurması için bir fırsat var"

Kamusal alanlar ve yeşil alanlar giderek daha fazla özelleştiriliyor  ve kontrol ediliyor. Yükseltilmiş yeşil alanların daha geniş topluluğa fayda sağlayıp sağlamadığı veya yalnızca seçkin kişilerin özel olarak erişip erişemediği ayrı bir sorudur. 

Suzhou Nehri boyunca yer alan 1000 ağaçlı bir yer üstü park, Şanghay'a bir binaya dağılmış ağaçlardan çok daha fazla insani fayda sağlıyor. Bu, dikey yeşillendirme fikrini tamamen reddetmez. Yoğun kentsel alanlarımızda, mimarinin doğa ve bitki örtüsü ile daha iyi ilişki kurması için fırsatlar var. Ama 1000 ağaç dikmekten daha fazlasını yapılmalıdır.