Endüstri Mirasının Bugünü: Boğaziçi Üniversitesi Gözlükule Kazısı Araştırma Merkezi
19. yüzyılın ikinci yarısında İngilizler tarafından yapıldığı söylenen Tarsus Çırçır Fabrikası bölgenin ilk endüstri yapılarından biridir.
2011 yılında Boğaziçi Üniversitesi, yapının kendisine tahsis edilmiş bölümünün proje ve uygulama çalışmalarını başlatma kararı almıştır.
2013 yılında dönemin Rektörü Prof.Dr. Gülay Barbarosoğlu, Kazı Başkanı Prof.Dr. Aslı Özyar ve Yapı İşleri Teknik Dairesi'nin çabalarıyla yapının tümünün Boğaziçi Üniversitesi'ne tahsisi sağlanmıştır.
Bu tarihte, yapının bütününe yönelik mimarlık ve mühendislik proje çalışmaları yeniden ele alınmıştır. İşleve yönelik proje, yapının potansiyeli doğrultusunda, özgün plan şeması ve mimari elemanlar korunarak tasarlanmıştır.
Proje kapsamında; Çalışma Ofisi, Sergi Salonu, Konferans Salonu, Laboratuvar, Kütüphane, Kafeterya, Kazı Evi, Eser Depoları, Su Deposu, Güvenlik mekanları yer almaktadır.
Proje öncesi
Proje dahilinde alanda yapılan çalışmalar
Avlunun güneybatı yönünde yer alan niş niteliğindeki alan kafe olarak düzenlenerek avluya katılmış, güneyde yer alan iki katlı betonarme yapı ise Kazı Evi olarak kullanılmak üzere sağlıklaştırılmıştır.
Mekanlarda görülen sıkıştırılmış toprak döşemenin özgün olduğu öngörülmüştür. Yeni uygulamada ise benzer binalarda görülebilecek eski bir döşemeye (tuğla, taş vb.) referans vermeyecek form, malzeme ve teknikte gerçekleştirilmesi benimsenmiştir. Bu bağlamda iç mekanlarda terracotta ve suni taş kullanılmıştır.
Duvarlar, genelde taşıyıcı niteliğini korumaktadır. Ancak, çimento katkılı sıva ve dış koşullar nedeniyle özgün taşların bir bölümü niteliğini kaybetmiştir. Bu bağlamda özgün taşların temizlenerek yerinde korunması, niteliğini yitiren taşların özgün malzeme ve formda yenilenmesi benimsenmiştir.
Üst yapıda, ahşap makaslar ve çatı fenerlikleri gerek form ve detayları gerekse otantik özellikleri ile yapı grubunun en önemli mimari elemanlarıdır. Ahşap makaslar, yapının uzun süre boş kalması ve dış koşullardan etkilenmeleri nedeniyle taşıyıcı niteliğini belli ölçüde kaybetmiştir. Bu bağlamda yapının çatı yükünün ahşap makaslardan bağımsız olarak çelik bir sisteme taşıtılması, ahşap makasların temizlenerek onarılması, üstüne yük bindirilmeyerek sadece kendini taşıması öngörülmüştür. Ahşap fenerlikler özgün niteliği ve işlevi korunarak onarılmıştır.
Mevcut üst yapı özgün değildir. Yapının yeni işlevi bağlamında, nem ve ısı yalıtımı da dikkate alınarak, koruyucu çatı çelik taşıyıcı sisteme oturtulmuş ve kiremit kaplamayla bitirilmiştir.
Yapı grubunda bulunan özgün nitelikteki kapı ve pencere kanatları sağlıklaştırılarak korunmuştur. Kapı kanatları ve kasası mevcut olmayan açıklıklar için ise, işlevin gerektirdiği nitelikte, yörede benzeri binalarda mevcut kapı kanat ve kasalarına referans vermeyen, nötr görünümlü kapıların çağdaş detaylarla oluşturulması benimsenmiştir.
Yapı grubunun cephesinde ve iç mekanlarında mevcut özgün ahşap kapı, pencere ve kepenkler onarılarak korunmuştur. Yeni yapılan kapı ve pencere doğramalarında ise işlevin gerektirdiği düzenlemeler yapılmıştır.
Özgün çatı fenerlikleri korunarak doğal aydınlatma ve havalandırma sağlanmıştır.
Ayrıca, yapının çatısına Güneş panelleri yerleştirilerek kendi ihtiyacı olan enerjinin üretimi sağlanmış, sıcak su ihtiyacı karşılanmıştır.
Yaz aylarında Kazı ekibinin, eserleri yıkama çalışmalarında kullanmak üzere yağmur sularının depolanmasına yönelik bir sistem geliştirilerek, su kullanımının azaltılması amaçlanmıştır.
Bu çalışmaların yanı sıra, onarım müdahalelerinde özgün taş, harç, döşeme kaplaması gibi yapıya uyumlu malzemeler tercih edilmiştir. Bu kriterler bağlamında yapı, Gold LEED sertifikası almıştır. Boğaziçi Üniversitesi Gözlükule Kazısı Araştırma Merkezi Gold LEED sertifikası alan ilk endüstri mirası kültür varlığıdır.
Proje Künyesi:
Proje Adı: Boğaziçi Üniversitesi Gözlükule Kazısı Araştırma Merkezi
Mimar: Saadet Sayın, SAYKA İnşaat Mimarlık Mühendislik
Fotoğraflar: Ömer Kanıpak
Yer: Tarsus, Mersin
Yıl: 2017
Kaynak: arkiv