Hafif ve Ayrılabilir Çözümler: Gelecek İçin Malzeme Rezervi Olarak Binalar

2016 Venedik Mimarlık Bienali'nde küratör Alejandro Aravena, yeni sergi salonlarını oluşturmak için önceki sanat bienali tarafından atılan 100 ton malzemeyi yeniden kullanmaya karar verdi. Bu yeniden kullanıma örnek olan projede, 10.000 m² alçıpan ve 14 km metalik yapıların korunmasının yanı sıra; tasarım yoluyla inisiyatif alınması ve geri dönüşüm amaçlandı. Proje, ayrıca bir gözleme daha ışık tuttu: Mimarlar olarak genellikle kendimizi binaları tasarım sürecinde, yapım aşamasında ve en fazla kullanım aşamasında düşünmekle sınırlandırıyoruz. Binaların kullanışlı ömürlerinin sonunda yıkıldıklarında ne olacaklarını pek düşünmüyoruz. Bu durum, acilen konuşulması gereken bir konudur.

Geri Dönüştürülemeyen Atıkların Büyük Bir Kısmı İnşaat Sektörüne Ait

İnşaat endüstrisinin, yaşam döngüleri boyunca projelerin yürütülmesi ve bakımı için kapsamlı doğal kaynaklar, su ve enerji kullanarak gezegen üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu zaten iyi bilinmektedir. The Circularity Gap 2019 raporuna [1] göre, inşaat sektörü dünya çapında kullanılan malzemelerin neredeyse %50'sini (42,4 milyar ton) oluşturuyor. Aynı zamanda inşaat sektörü, yeniden kullanılması veya geri dönüştürülmesi zor olan atıkların en büyük üreticilerinden biridir. Daha da kötüsü, inşaat malzemeleri genellikle gelişigüzel bir şekilde atılır ve daha sonra sivil inşaatta kullanılmaları için kullanılamaz hale gelir.

Döngüsel Ekonomi Modeli

Tipik olarak inşaat sektörünün izlediği doğrusal model (çıkarma- üretim- kullanım- bertaraf), gezegen için önemli olumsuz etkiler ve geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurur. Bu modele bir alternatif olarak, süreçlerin ve iş akışlarının özümsendiği ve geri dönüşüm döngüleri yaratılan bir modele geçilebilir. Bu model, çok az olumsuz çevresel etki ile doğaya geri dönmenin yollarının bulunduğu doğal ekosistemlerden esinlenen döngüsel ekonomidir.  Bu modele göre, bir malzeme önceden belirlenmiş kullanıma hizmet etmediğinde, onarılabilir, yeniden kullanılabilir veya geri dönüştürülebilir hale gelir. Böylece model, hem insanlar hem de doğa için güvenli ve sağlıklı ekonomilerde dolaşırken, aynı zamanda kaynakların neredeyse süresiz olarak yeniden kullanılmasına izin verilir.

Yeniden Kullanım

Teoride bu yöntem oldukça basit görünüyor; fakat pratikte faydalı ömürlerini doldurmuş binaları nasıl geri dönüştürebiliriz? Bir bina uyarlanabilir yeniden kullanım için yeniden yapılandırılamıyorsa, çöplüklerde biriken eski malzemelerin sayısını azaltmaya yardımcı olan inisiyatifler aracılığıyla malzemelerini onlara yeni bir hayat verecek şekilde nasıl dönüştürebiliriz?

Bu konuda “kentsel madencilik” kavramı ilginç bir yaklaşım sunuyor. Büyük bir yapılı yapı stokuna sahip şehirlerde, hammaddelerin büyük bir kısmı artık orijinal kaynaklarında değil, yeni antropojenik depolarda (yani binalarda) bulunmaktadır. Başka bir deyişle, şehirler muazzam ürün ve hammadde depoları olarak düşünülebilir.

Bir başka ilginç kavram ise 1990'larda başlayan Design for Deconstruction (DfD) adlı harekettir. Tanım olarak, DfD, sistemleri, bileşenleri ve malzemeleri geri kazanmak için gelecekteki söküm işlemlerini (kısmi veya toplam) kolaylaştırmak için binalara çağrıda bulunan bir harekettir. Bu hareket bu sayede, binanın yaşam döngüsünün sonunda mümkün olduğunca verimli bir şekilde geri dönüştürülebileceğini garanti eder. Hareketin stratejisi, yapılı çevrenin çoğunun sınırlı bir ömre sahip olduğu ve her binanın bir çöplükte bitmek yerine, bir kaynak birikimini temsil ettiği gerçeğinin giderek artan bir şekilde tanınmasına dayanmaktadır: “Yeniden kullan, geri dönüştür” döngüsü. Bu nedenle, DfD, bir yapının tüm yaşam döngüsünü anlamayı ve parçalarının yeniden kullanımını tahmin etmeyi; böylece kaynak tüketimini ve kirliliği azaltmayı içerir.

Sökülebilen Malzemeler

Pratikte yıkım yerine sökmeyi düşünmeliyiz. Bu yöntem, diğer binalarda onarılabilen, yeniden kullanılabilen veya geri dönüşüme yönlendirilebilen bina bileşenlerinin dikkatli bir şekilde yıkımını içerir. Süreci daha verimli ve başarılı kılmak için farklı malzemelerin birbirinden ayrılabilmesi önemlidir. Kolayca ayrılabilen yapılar ve yapı ürünleri, yüksek kaliteli bir geri dönüşüm sürecinin merkezinde yer alır. Annette Hillebrandt'a [2] göre, hızlı ve ekonomik bir şekilde sökülebilen ve sökülebilir bağlantılarla birleştirilen yapılar, günümüzde yaygın olarak kullanılan yapıştırılmış bağlantılara ve kompozit bağlantı yapılarına uygun alternatiflerdir. Bu alternatifler, etkili geri dönüşüm için gerekli olan diğer maddelerin yapışması olmadan malzemelerin geri kazanılmasına izin verirler.

Ancak inşaat ve imalat sektörlerinin teknolojik katkıları olmadan tasarımcıların eli kolu bağlıdır. Maalesef birçok tasarımıc, kolay demonte ve geri dönüşüme izin vermeyen malzemeler kullanılıyor. Saint-Gobain Weber, sonunda birbirine karıştırılan kompozit ısı yalıtım sistemlerinin geri dönüştürülemezliğinden duyulan memnuniyetsizliği kaydetti. Şirket, çıkarılabilir ve tamamen geri dönüştürülebilir ısı yalıtımından oluşan ilk sistem olan bir çözüm geliştirdi. Projede kullanılan taban sıvasına gömülü özel geliştirilmiş ayırma kumaşı ve ayrıca yapıştırıcı olmaması, tamamen sökülüp ayrılabilmesini sağladı. Weber therm çemberi, kullanım ömrü boyunca inşaat otoriteleri tarafından onaylanmış diğer tüm termal yalıtım kompozit sistemleriyle aynı dayanıklılık ve güvenlik gereksinimlerini karşılar. Yapısı gereği bileşenlerin geri dönüşümüne olanak tanır ve kolay dönüşümleri kolaylaştırır. Bu sayede gelecekteki teknolojik gelişmelerin dahil edilmesinin önünü açar. Kullanım ömürlerinin sonuna ulaşan bileşenler, yeni ve yüksek kaliteli ürünler oluşturmak için kullanılır. Sistem, Almanya'daki en büyük devlet ekolojik tasarım ödülü olan Federal Ecodesign Ödülü'nü bile aldı.

Ancak yeniden kullanım ve geri dönüşüm olanakları sağlayan başka malzemeler de var. Örneğin havalandırmalı cepheler, kuru montaj ve demontaj sunarak parçalarının kolayca sökülebilmesini sağlar.

Termo-Akustik Yalıtım

Termo-akustik yalıtım için birçok ilginç seçenek var. Saint-Gobain'in ISOVER ürünü, duvarlarda, tavanlarda ve zeminlerde kolaylıkla geri dönüştürülebilen ısı ve ses yalıtımı için çeşitli olanaklar sunar. Bu, her biri farklı yapı sistemlerine uygun ve belirli lokasyonlarda bulunan Isofacade, Politherm, Kontur ve diğerleri gibi ürünleri içerir. Şirket, yeni cam yünü yalıtımı oluşturmak veya tuğla gibi diğer faydalı ürünleri üretmek için ömrünü tamamlamış atıkları uygun şekilde toplamak, ayırmak ve işlemek için atık yönetimi planları geliştirmektedir.

Bunun yanı sıra, iç ve dış duvarlarda kullanılan alçı levhalar, binanın yaşam döngüsünün bitiminden sonra tamamen geri dönüştürülebilir. Alçı, özellikle geri dönüştürülebilirlik potansiyeli yüksek bir malzemedir. Alçı atığının geri dönüşümü ile yeni ürünlerin üretiminde doğal alçı hammaddesinin yerini alabilecek bir hammadde elde etmek mümkündür.

Binaların adaptasyonu, sökülmesini ve yeniden kullanımını destekleyecek şekilde tasarlamak, israfı azaltabilir ve binayı oluşturan malzemelerin kullanım ömrünü uzatabilir. Bunun yanı sıra bu yöntem; inşaatçılar, mal sahipleri, sakinler ve topluluklar için ekonomik ve çevresel faydalar sağlayabilir. Bu döngüsel ekonomiyi göz önünde bulundurarak tasarım yapmak, sorumluların sürecin tamamında kontrol sahibi olmalarına ve çevresel etkiyi azaltmalarına katkı sağlar. Ayrıca yetkili kişiler, yine bu yöntem ile kaynakları korumak ve maliyetleri azaltmak için kararlar alabilecektir. Bu metodoloji, çıkarılabilir ve sökülebilir bağlantılar hakkında düşünmekten, tüm aşamalarda geri dönüştürülebilir ve sürdürülebilir malzemeleri belirlemeye kadar her şeyi içerir. Gerçekten sürdürülebilir olması için geleceğin mimarisinin sonsuza kadar sürmesi beklenmemelidir.

[1] Hillebrandt, Annette; Riegler-Floors, Petra; Rosen, Anja; Seggewies, Johanna-Katharina. Geri Dönüşüm El Kitabı: Malzeme Kaynakları Olarak İnşa Etme. Sürüm Detayı. 2019