İnsan Hayvan Etkileşimine Dayanan Tasarım
İzmir’in Bornova İlçesi, Gökdere mevkiinde açık ve kapalı alanlarıyla birlikte yaklaşık 110.000 m2’lik bir alanda uygulanan projede, köpek ve insan etkileşiminin ön plana çıkarıldığı mekânsal bir kurgu ile sahiplen(dir)me teması vurgulanmaktadır.
İzmir’in önde gelen mimarlık ofislerinden biri olan Mert Uslu Mimarlık 2015 yılında Mert Uslu tarafından kurulmuştur. Tasarım ve uygulama çalışmalarının yanı sıra proje bazlı danışmanlık, koordinatörlük ve şantiye uygulamalarında çözüm odaklı yaklaşımlar üzerine de hizmet vermektedir. Öğrencilik yıllarından itibaren tasarladığı projeler ile hem yerel hem de uluslararası yarışmalarda ödüller kazanan Mert Uslu çeşitli sosyal sorumluluk projelerine de destek vermektedir.
Bu sayımızın Proje/Marka bölüm konuğu İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Bornova Gökdere’de inşa edilen ve 2022 yılında hizmete açılan Mert Uslu Mimarlık tasarımı Pako Sokak Hayvanları Sosyal Yaşam Kampüsü (Gökdere Köpek Rehabilitasyon ve Sahiplendirme Merkezi) oldu. Proje hakkında ofisin paylaştığı bilgiler şöyle:
Sokak hayvanlarına ilişkin Türkiye’de yürütülen uygulamalar, sahipsiz, yaralı, hasta, engelli ya da bakıma muhtaç hayvanların tedavi ve rehabilite etme amacıyla alınarak gerekli hizmetin verilmesi ve bu hizmetler sonunda doğal çevrelerine bırakılmaları üzerine kuruludur. Bu sebeple sokak hayvanlarına yönelik uyutma işleminin aksine tedavi ve rehabilitasyona ihtiyaç duyan hayvanların sorunlarının giderilmesi ol gusu, söz konusu işlevlere hizmet eden mekânları zorunlu kılmaktadır. Bu amaçla; İzmir Büyükşehir Belediyesi bünyesinde sokak köpeklerine ilişkin olarak gerçekleştirilmesi hedeflenen geçici bakımevi, ölçeği gereği kentsel dokuda bir ilk olma özelliği barındırmaktadır. İzmir’in Bornova İlçesi, Gökdere mevkiinde açık ve kapalı alanlarıyla birlikte yaklaşık 110.000 m2’lik bir alanda uygulanan projede, köpek ve insan etkileşiminin ön plana çıkarıldığı mekânsal bir kurgu ile sahiplen(dir)me teması vurgulanmaktadır.
Bir kent sorunsalı olarak beliren sahipsiz sokak hayvanları meselesi, günümüzde kentsel alanda pek çok problemi beraberinde getirmekle kalmayıp, kentli ve kent yönetimleri arasında gerilimleri de doğurabilmektedir. Bu sebeple kentsel dokuda var olan sahipsiz ve/veya bakıma muhtaç köpeklerin kent merkezlerinden nasıl uzaklaştırılacağı ve böyle bir uygulamada köpekleri bekleyen sürecin ne gibi riskler taşıyacağı sorunsalı, çoğunlukla bir takım belirsizlikleri ve çözümsüzlükleri ve hatta bazen olası yanlış uygulamaları da beraberinde getirmektedir. Tüm bu belirsizlikler ve negatif etki yaratabilecek uygulamaların bertaraf edilebilmesi amacıyla, sadece geçici bakımevi işlevi ile değil, aynı zamanda bir rehabilitasyon merkezi olma potansiyeliyle öne çıkan projenin insan-köpek etkileşimini esas alarak karşılıklı bir rehabilitasyon amacı güttüğü belirtilmelidir.
İNSAN-HAYVAN ETKİLEŞİMİNİN ÖZELLİKLE ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ YAPICI ETKİSİDE DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE, GÖKDERE KÖPEK REHABİLİTASYON VE SAHİPLENDİRME MERKEZİ’NİN AİLELER İÇİN BOŞ ZAMAN ETKİNLİĞİNE ALTERNATİF BİR ALAN YARATMASI ÖNGÖRÜLMEKTEDİR.
Bu doğrultuda insan-hayvan etkileşiminin özellikle çocuklar üzerindeki yapıcı etkisi de düşünüldüğünde, Gökdere Köpek Rehabilitasyon ve Sahiplendirme Merkezi’nin aileler için boş zaman etkinliğine alternatif bir alan yaratması öngörülmektedir. Söz konusu bu öngörü, insan-köpek etkileşimine izin veren bir tasarım kurgusunun oluşmasına zemin hazırlamıştır. Sokakta yaşayan köpeklerin rehabilitasyonları yapıldıktan sonra sahiplenilmedikleri takdirde, yaşadıkları yere dönmeleri ve ihtiyaç duyulduğunda tekrar tedavi edilmesi sürücin parçasıdır.
Tasarım alanının kuzey ve güney ucuna yerleşen barınma mekânları, merkezlerinde yer alan ve içerisinde idari birimler, yavrulu veya yavru köpeklere ilişkin birimler ve amfiyi kapsayan ortak bir açık alan ile birbirinden ayrılır. Alanın doğusunda ise; veterinerlik hizmet birimleri, saldırgan köpek ve karantina bölümü konumlanır. Projenin temelini oluşturan barınma mekânları, köpeğin sağlıklı ve konforlu biçimde yaşamını sürdürebilmesi amacıyla yeşil alan ve yumuşak (toprak) zemin ile desteklenmiş ve günümüzde bir çok bakımevinde sorunsal olarak beliren hijyen, güvenlik, erişim yeşil alan kısıtı gibi faktörlerden kaynaklanan olumsuzluklar minimize edilmiştir.
ÇOĞUNLUKLA BAKIMEVLERİNDE RASTLANAN YEŞİIL ALAN YETERSİZLİĞİ IKÖPEK DAVRANIŞLARINA OLUMSUZ OLARAK ETKİ ETTİĞİNDEN PROJE KAPSAMINDA TASARIM ALANININ YEŞİL DOKU İLE ENTEGRASYONU KUVVETLENDİRİLMİŞTİR.
Çoğunlukla bakımevlerinde rastlanan yeşil alan yetersizliği köpek davranışlarına olumsuz olarak etki ettiğinden proje kapsamında tasarım alanının yeşil doku ile entegrasyonu kuvvetlendirilmiştir. Böylece köpekler doğal çevre ile bütünleşik bir yapılı çevre içerisinde yer alabileceklerdir. Bununla birlikte günümüz bakımevlerinin mevcut sorunsallarından biri de kuşkusuz barınma birimlerinin tasarlanma biçimleridir. Nitekim konforlu yaşama standartlarını içeren barınma mekânlarında yer alan köpeklerin davranışlarının da olumlu yönde gelişeceği belirtilmelidir. Bu doğrultuda şekillenen barınma mekânı kurgusu; yeterli mekânsal büyüklükler, doğal ışık ve havalandırma, otomatik sulama sistemi, iç mekânda yumuşak (toprak) zemin, cephelerde yeşil ve mavi şeffaf elemanların kullanılması gibi tasarım kararları esas alınarak biçimlendirilmiştir. Özellikle cephede doğal çevreye referans veren mavi ve yeşil renk olgusunun iç mekânda yaratacağı görsel etkinin köpek davranışları üzerinde olumlu etkiler bırakabileceği öngörülmektedir. Ayrıca barınma mekânlarını sirkülasyon aksından ayıran tel kafes cepheler köpeklerin birbirleriyle ve ziyaretçilerle olan görsel bağını pekiştirecektir.
Kullanıcı – mekân kalitesi bağlamında ele alındığında; sadece köpeklere yönelik değil aynı zamanda bu mekânda yer alacak personele ilişkin konfor koşullarının da oluşturulması gerekmektedir. Özellikle köpeklerin gündelik ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlayacak personelin barınma mekânlarına güvenlikli giriş ve çıkışının sağlanabilmesi maksadıyla, giriş alanı iki ayrı bölüm olarak tasarlanmıştır. Ayrıca idari birimleri kapsayan yapılar, barınma mekânlarından koparılıp eğime yaslandırılarak personelin gün içerisinde var olan gürültü faktöründen olumsuz etkilenme durumunun azaltılması amaçlanmıştır. İdari birimlerin yer aldığı alanda eğitim amaçlı seminer ve atölye çalışmalarına ilişkin mekânlar tasarlanmış ve özellikle söz konusu bu mekânlarda köpek sahiplenme ve bakımına yönelik bilgilendirmelerin yapılabilmesi öngörülmüştür.
Bu kapsamda eğitim kurumlarıyla yapılacak iş birliği doğrultusunda, öğrencilerin söz konusu bu mekânlarda düzenlenecek atölye ve seminerlere katılabilmeleri sağlanacak ve böylece tasarım alanının kullanım sürekliliği arttırılacaktır. Ayrıca engelli bireylerin öğrenim gördüğü özel eğitim kurumları da bu iş birliği içerisinde insan-köpek etkileşiminden faydalanarak eğitim verdiği engelli bireylerin rehabilitasyonuna katkı sağlayabilecektir. Amfinin doğu kanadına konumlanan yavrulu köpekler ve cins köpekler için ayrılan blokta yer alan yarı açık alana, hem üst örtü hem de sergi elemanı olarak hizmet eden brüt beton duvarlar eklemlenmiştir. Sergi işlevli söz konusu bu duvarlarda köpeklere ilişkin bilgilere yer verilmektedir. Böylece ziyaretçilerin bu bölümü gezerken sahiplenmek istedikleri köpeklerin fiziksel ve davranışsal özelliklerine ilişkin fikir sahibi olabilmeleri sağlanacaktır. Bununla birlikte alanın merkezinde kurgulanan amfi ile de ziyaret ve sahiplenme amacıyla gelen kullanıcılara yönelik sahiplenmek istedikleri köpeklerle vakit geçirebilecekleri ve böylece karşılıklı etkileşimin pekiştirilebileceği bir alan yaratılmıştır.
BARINMA MEKÂNI KURGUSU; YETERLİ MEKÂNSAL BÜYÜKLÜKLER, DOĞAL IŞIK VE HAVALANDIRMA, OTOMATIK SULAMA SİSTEMİ İÇ MEKÂNDA YUMUŞAK (TOPRAK) ZEMİN, CEPHELERDE YEŞİL VE MAVİ ŞEFFAF ELEMANLARIN KULLANILMASI GİBİ TASARIM KARARLARI ESAS ALINARAK BİÇİMLENDİRİLMİŞTİR.
Tüm bu veriler doğrultusunda tasarlanan ve uygulanan Gökdere Köpek Rehabilitasyon ve Sahiplendirme Merkezi ile kent genelindeki sahipsiz, yaralı, hasta, engelli ya da bakıma muhtaç köpeklerin doğal çevre ile bütünleşik konforlu yaşam alanlarında tedavi ve rehabilite edildikten sonra alındıkları kentsel ortama bırakılması hedeflenmekte ve söz konusu merkezin bundan sonraki uygulamalara örnek teşkil etmesi amaçlanmaktadır.
Proje Adı: Pako Sokak Hayvanları Sosyal Yaşam Kampüsü (Gökdere Köpek Rehabilitasyon ve Sahiplendirme Merkezi)
Proje Yeri: İzmir, Bornova, Gökdere
Proje Ofisi: Mert Uslu Mimarlık
Tasarım Ekibi: Mert Uslu, Nilay Özcan Uslu, İmge Yurtseven, Farida Rashidova, Melek Güneysu
Proje Yöneticisi: Mert Uslu
İşveren: İzmir Büyükşehir Belediyesi
Fotoğraf: ZM Yasa Fotoğraf, Mert Uslu Mimarlık Arşivi
Drone Fotoğraf: ZM Yasa Fotoğraf
Proje Başlangıç Yılı: 2017
Proje Bitiş Yılı: 2019
İnşaat Başlangıç Yılı: 2020
İnşaat Bitiş Yılı: 2022
Arsa Alanı (m2): 110.000
Toplam İnşaat Alanı (m2): 29.916