Kitsch Mimarisi Nedir?
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Bazı yazarlar kitsch teriminin Almanca kökenleri olduğunu ve 1860 civarında sanatsal kelime dağarcığında kitschen / verkitschen fiilinden (hile yapmak, başka bir şey yerine bir şey satmak) ortaya çıktığını iddia ediyor. Guimaraens & Cavalcanti (1979) gibi diğerleri ise bu terimin İngilizce'de sketch kelimesinden geldiğini belirtir. 19. yüzyılın ikinci yarısında Amerikalı turistler bir sanat eserini ucuza satın almak istediklerinde bir eskiz istiyorlardı.
Terimi çevreleyen tartışmalar orijinal anlamından kaynaklanır. Bununla birlikte karmaşıklığına rağmen ortaya çıkışının sanayi üretiminin işçiliği taklit etmeye çalıştığı, tekrarlanabilirlik fikrini pekiştirdiği ve kültür ve ekonomiyi demokratikleştirdiği bir zamanda meydana geldiği anlaşılabilir. Bu anlamda kitlelere ulaşmak için nesnelerin kalitesi ve felsefi derinliği bir kenara bırakılıyor, çoğu zaman orijinal modellerinin estetiği ve anlamı bozuluyor. Temanın büyük bir meraklısı olan teorisyen Walter Benjamin bu tarzın, üstün sanat ve süsleme biçimlerinin rahat ve doğrudan bir yorumu gibi entelektüel olarak yatırım yapmadan izleyicilere anında memnuniyet getirmeyi amaçladığını belirtti. Dolayısıyla daha zengin sınıfların özgün unsurlarının içine çekmesi yoluyla, kitsch'i karmaşık bir elit yenilenme süreciyle bağlantılı olarak daha yüksek bir sosyo kültürel statü elde etme arzusu altında da anlamak mümkün.
Pratik anlamda kitsch edebiyat, müzik, giyim, iç dekorasyon ve mimari gibi farklı disiplinlere uygulanabilir. Nesneler veya yapılarla ilgili olarak aşağıdaki özelliklerden herhangi birine sahip olanlar kitsch olarak kabul edilebilir; taklit (bir sanat eserinin veya başka bir nesnenin), abartı (renkler, dokular, malzemeler veya oranlarda), yanlış alanın kaplamak (bir inşaat alanında saksı olarak kullanılan bir el arabası) ve orijinal işlevin kaybı (örneğin ananas şeklinde bir sürahi).
Mimaride kitsch tarzı genellikle abartılı cepheler ve gösterişli aydınlatma ile halkın dikkatini çekmeye çalışan alışveriş merkezleri, oteller, kumarhaneler ve tema parkları gibi ticari binalarla ilişkilendirilir. Bu anlamda kitsch mimarisinin bazı ortak özellikleri arasında heykeller, çerçeveler ve süs eşyaları gibi abartılı dekoratif unsurlar, neoklasik, barok ve rokoko gibi mimari tarzların bir karışımı, cam, ayna ve metal gibi parlak ve yansıtıcı malzemelerin kullanılması, zenginliğin görsel yönüne ve gösterişine vurgu veya zenginlik vardır.
Tartışmalı bir terim olan kitsch kulağa genellikle abartılı ve aşırı gelse de yergi yoluyla olsun ya da olmasın belirli bir zamanın veya toplumun kültürü ve değerleri üzerine düşünmeye davet eden bir sanatsal ifade biçimi olarak da anlaşılabilir. Bu anlamda kitsch ile modern işlevselciliğin katı normlarına karşı bir tepki olarak sembolik olanın arandığı, bireysel farklılaşma ve toplumsal onay yaratma arayışındaki postmodern hareket arasında benzerlikler bulunabileceğini belirtmekte fayda var.
Dünyada kitsch mimarisinin birçok ikonik örneği var. Las Vegas şehri bunlardan birçoğuna sahip ve bu terimi aşırı lükse atıfta bulunan binalarla bir sosyal yükseliş idealinde somutlaştırır. Eyfel Kulesi veya Özgürlük Anıtı gibi dünyanın dört bir yanındaki mevcut anıtların rekreasyonları da burada görülüyor ve birbirleriyle rekabet eden diğer binaların arasına yerleştirilerek kaotik bir ortam yaratıyor.
Yüzyıllar boyunca mimaride kitsch tezahürü hiçbir zaman belirleyici bir hareket olarak ortaya çıkmadı ancak her zaman var olmaya devam etti ve kitle kültürünün bilgili ve popüler sanat ve mimari arasındaki sınır bölgesi olarak rolü üzerine önemli yansımalar getirdi.