Sürdürülebilir Mimaride Döngüsel Tasarımın Önemi

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Döngüsel tasarım, küresel atık sorununun çözümüne katkıda bulunmak amacıyla tamir edilebilir, yeniden kullanılabilir, yükseltilebilir ve geri dönüştürülebilir ürünler yaratmayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Bu tasarım stratejileri, madde kullanımının azaltılması, güvenli, döngüsel malzemelerin seçilmesi gibi yöntemlerle uygulanır. Döngüsel tasarımı iş stratejilerine entegre eden önemli şirketler arasında Aquafil, Tarkett ve Covestro gibi lider kuruluşlar yer alır.

ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) verilerine göre, ortalama bir Amerikalı günde yaklaşık beş pound, yılda ise 1.800 pound çöp üretiyor. Bu sürdürülebilir bir yaklaşım değildir. Tarkett’in Sürdürülebilirlikten Sorumlu Başkan Yardımcısı Roxane Spears, küresel kaynakların sınırlı olduğunu hatırlatarak, "Artık eşyaları atmaktan vazgeçmeliyiz. Yeniden kullanım, geri dönüşüm ve onarım çözümleri bulmalıyız, döngüsel bir ekonomi yaratmalıyız" diyerek döngüsel tasarımın önemine dikkat çekti.

Bu yazıda, döngüsel ekonominin temellerini, altı temel döngüsel tasarım stratejisini ve başarılı döngüsel tasarım örneklerine yer verdik.

Döngüsel Tasarım Nedir?

Döngüsel tasarım, ürünlerin kullanım ömürlerinin sonunda atık haline gelmek yerine paylaşım, yeniden kullanım, onarım, yeniden üretim veya geri dönüşüm yoluyla tekrar ekonomiye kazandırılmasını sağlayan bir yaklaşımdır. Ellen MacArthur Vakfı'na göre döngüsel ekonomi, "malzemelerin asla atık haline gelmediği ve bu malzemelerin doğada yeniden canlandırıldığı bir sistemdir." Bu ekonomide, ürünler ve malzemeler en yüksek değerlerinde tutulur ve mümkün olduğunca uzun süre dolaşımda kalır.

Döngüsel Tasarımın Önemi

Dünyada her yıl yaklaşık 2,01 milyar ton atık üretiliyor ve bu atıkların büyük bir kısmı geri dönüştürülmeyip, ya çöplüklere gitmekte ya da yasa dışı olarak boşaltılarak çevreyi kirletiyor. Döngüsel tasarım ve döngüsel ekonomi, geleneksel "al, yap, at" modelini reddeder ve bunun yerine atığın hiç oluşmadığı bir "al, yap, yeniden kullan" modelini benimser. Bu yaklaşım, yeni ham maddelere olan bağımlılığı azaltarak çevreyi korur ve doğal kaynakların aşırı kullanımıyla ortaya çıkan habitat kaybını en aza indirir.

Döngüsel Tasarımın 6 Temel Stratejisi

Geri Dönüşümden Çok Yeniden Kullanıma Öncelik Vermek

Döngüsel ekonomide biyolojik ve teknik olmak üzere iki temel döngü yolu bulunuyor. Teknik döngüde, ürünler kullanılır ancak tüketilmez ve genellikle sonlu kaynaklardan yapılır. Ürün, kullanıcısı tarafından artık gerekli görülmediğinde, yeniden kullanılmak üzere başkalarına devredilebilir, üreticiye geri gönderilebilir ya da geri dönüştürülebilir.

Sahiplikten Çok Erişimi Teşvik Etmek

Döngüsel ekonomi, sahiplik kavramını sorgulayarak, paylaşım ve erişim modellerini önerir. Bu strateji, ürünlerin kiralanması, aboneliklerle paylaşılması gibi yöntemlerle uygulanır. Örneğin, Amsterdam’daki Schoonschip topluluğu, kişisel araç kullanımını azaltmak için Hely adlı bir paylaşım platformu aracılığıyla elektrikli bisikletler ve arabalar arasında paylaşıma izin veriyor.

Uzun Ömürlü Tasarımlar Yapmak

Döngüsel tasarımın üç temel ilkesinden biri, malzemelerin ve ürünlerin mümkün olduğunca uzun süre dolaşımda kalmasıdır. Bu nedenle, dayanıklılık ve uzun ömürlü ürünler tasarlamak döngüsel ekonominin merkezindedir. Örneğin, Ludowici'nin ürettiği toprak kiremitler 75 yıla kadar dayanıklıdır ve bu, ürünlerin uzun ömürlü olmasının çevresel etkiyi nasıl azaltabileceğine dair iyi bir örnektir.

Güvenli ve Döngüsel Malzeme Seçimleri Yapmak

Döngüsel ekonomide kullanılan ürünler uzun süre dolaşımda kalacağından, toksik bileşenler içermemeleri önemlidir. Bu nedenle tasarımcılar, Uluslararası Yaşanabilir Gelecek Enstitüsü (ILFI) tarafından yayımlanan Kırmızı Liste gibi kılavuzları takip ederek insan ve çevre sağlığına zarar verebilecek maddelerden kaçınmalıdır.

Malzeme İhtiyacını Azaltmak

Azaltma, tasarımın kaynak gereksinimlerini en aza indiren bir stratejidir. Örneğin, Autex Acoustic’in 2020 yılında gerçekleştirdiği projeyle ham madde kullanımında %30’luk bir azalma sağlandı.

Tamir Edilebilir ve Yükseltilebilir Ürünler Tasarlamak

Döngüsel ekonomi, ürünlerin planlı eskime yerine, tamir edilebilir ve yükseltilebilir şekilde tasarlanmasını savunur. Özellikle elektronik cihazlar gibi modüler ürünler, bileşenlerinin kolayca değiştirilmesine olanak tanıyarak uzun vadede kullanımlarını sağlar.

Döngüsel Tasarımın Başarılı Örnekleri

ECONYL® Yenilenmiş Naylon

Aquafil tarafından üretilen ECONYL® ipliği, %100 plastik atıktan yapılıyor ve bu, tekstil endüstrisinin döngüsel ekonomiye geçişini destekler.. ECONYL®, sonsuz kez geri dönüştürülebilir ve bu sayede doğrudan atık haline gelmeden tekrar ekonomiye kazandırılır.

Tarkett Zemin Kaplamaları

Tarkett, ReStart® programı ile eski zemin malzemelerinin çöplüklere gitmesini engelleyerek bunları yeni ürünlerde kullanır. Ayrıca, Mycocycle ile ortaklaşa yürütülen çalışmalar sayesinde mantar kökleriyle atıkların ayrıştırılması üzerinde çalışılıyor.

Covestro

Covestro, döngüsel ekonomiyi destekleyen polimer malzemeleri üreterek plastik endüstrisinde yenilikçi çözümler geliştiriyor. Şirket, biyokütle atıklarından elde edilen alternatif ham maddeler kullanarak karbon ayak izini azaltır.

Döngüsel tasarım, doğal kaynakların korunmasına, atık oluşumunun azaltılmasına ve çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasına önemli katkılar sunar. Bu stratejilerin yaygın şekilde benimsenmesi, hem çevreye olan etkimizi azaltacak hem de ekonomilerin sürdürülebilir bir geleceğe geçişine yardımcı olacak.