Türkiye’de Günde 144 Ton Plastik Atık Denize Karışıyor!

Boğaziçi Üniversitesi, Birleşmiş Milletler kararıyla 1992’den bu yana her yıl Dünya Okyanus Günü olarak kutlanan 8 Haziran’da “Türkiye’nin Plastik Atığı için Eyleme Geçme Zamanı: Çevre Dostu Üretim, Sorumlu Tüketim, Etkin Geri Dönüşüm Çalıştayı”na ev sahipliği yaptı. Çalıştayda, medeniyetlerin beşiği ve olağanüstü bir çevre mirasının merkezi Akdeniz’in dünyada plastik kirliliği seviyesi en yüksek denizlerden biri haline geldiğine dikkat çekildi. Plastik atıklar konusunda sivil toplum, akademi ve yerel-ulusal yönetimlerin daha akıllı ve sürdürülebilir bir plastik üretimi için el birliğiyle çalışması gerektiği vurgulandı.

Boğaziçi Üniversitesi tarafından Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Çözümleri Ağı Türkiye (Sustainable Development Solutions Network – UN SDSN Türkiye) ve WWF Türkiye ile birlikte düzenlenen çalıştayda bir araya gelen plastik sektörünün paydaş ve oyuncuları; sektördeki problemleri, plastik atık konusunda farkındalık yaratma projelerini ve pozitif değişim için çalışmanın esasları tartıştı. Boğaziçi Üniversitesi Eski Rektörü ve SDSN Türkiye Onursal Başkanı Prof. Dr. Üstün Ergüder, UNDP İstanbul Bölge Ofisi Program Analisti Etienne Gonin ve WWF Türkiye Başkan ve CEO’su Nergis Yazgan’ın açılış konuşmalarıyla başlayan çalıştayda, WWF Türkiye’nin Akdeniz ölçeğinde yayımlanan “Plastik Kapanından Çıkış: Akdeniz’i Plastik Kirliliğinden Kurtarmak Raporu”ndan çarpıcı sonuçlar ilk kez kamuoyu ile paylaşıldı. 

Akdeniz alarm veriyor!

WWF Türkiye İletişim Direktörü Tolga Yücel’in sunduğu “Plastik Kapanından Çıkış: Akdeniz’i Plastik Kirliliğinden Kurtarmak Raporu”na göre, dünyada yılda 60 milyon ton plastik üretiliyor ve 27 milyon ton plastik atığı oluşuyor. Denizlerdeki plastik çöp miktarının küresel çözüm bekleyen en önemli sorunların başında geldiği vurgulanan raporda, plastik atıkların deniz ekosistemlerinde 13 milyar dolar civarında zarara yol açtığı ifade ediliyor. Raporda ayrıca Türkiye’de günde 144 ton plastik atığın denize karıştığı belirtiliyor.

“Gönüllülük yetmez, yasal düzenleme şart”

Çalıştayda sivil toplum, akademi ve yerel-ulusal yönetimlerin daha akıllı ve sürdürülebilir bir plastik üretimi için verebileceği katkılar da masaya yatırıldı. Sürdürülebilir Kalkınma Derneği Genel Sekreteri Konca Çalkıvık “Her dakika bir kamyon dolusu plastik atık denizlere dökülüyor. Her yıl okyanuslara 9 milyon ton plastik atık bırakılıyor. Global bir sorun olan plastik atık konusunun, yerel-bölgesel iş birlikleri olmadan çözülmesi mümkün değil” diye konuştu. Çalkıvık, gönüllülük esasının sorunun çözümünde yeterli olmadığının, yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunun da altını çizdi.

“Lineer ekonomiden geri dönüşüme dayalı döngüsel ekonomiye geçiş şart”

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetimi Daire Başkanı Ahmet Varır, Türkiye’de yılda 31 milyon ton evsel atık ortaya çıktığını, bunların yüzde 10 ila 12’sinin plastik atıklardan oluştuğunu belirtti. Depozito sisteminin ve farklı atık önleme planlarının öncelikler arasına alınması gerektiğini kaydeden Varır, özel sektörde birkaç büyük kuruluş dışında hiçbir atık önleme planı bulunmadığını hatırlatarak özel sektöre de çağrı yaptı. Halihazırda yürütülen atık toplama faaliyetlerinin etkin ve sürdürülebilir olmadığını kaydeden Varır, lineer ekonomiden geri dönüşüme dayalı döngüsel ekonomiye geçişin Türkiye için bir gereklilik olduğunu belirtti. Varır, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hayata geçirilen ve atıkların türlerine göre toplanmasını kolaylaştırması öngörülen “Sıfır Atık” projesi kapsamında şu an atıklardan yüzde 15 geri dönüşüm yapabildiklerini, 2023’e kadar geri dönüşümde yüzde 35 seviyesini yakalamayı hedeflediklerini kaydetti. Varır, “Bu oranlar düşük olsa da 1990’lı yıllara göre şu an bile 15 kat artmış halde” dedi.

“Farkındalığı tabana yayamıyoruz”

Kalkınma Bakanlığı uzmanlarından Musa Rahmanlar da 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin 12. hedefinin plastik atık konusuna odaklandığını ve konunun diğer hedeflerin tümüyle ilişkili olduğunu vurguladı. Rahmanlar, “Bireysel çabalar yeterli değil. Toplumsal bilinç düzeyinin artması gerekiyor. Eğitim ve doğru toplama bir arada olduğunda başarılı olabiliyor. Ancak bundan sonra geri dönüşüm ve AR-GE verimliliği artıyor. Avrupa ve diğer gelişmiş ülkelerde plastik atık ve geri dönüşüm konusunda toplumsal bilinç yaratılabiliyor. Biz farkındalığı tabana yayamıyoruz. Eğitim ve vizyon gerekiyor. Tartıştığımız şeyleri uygulamaya dönüştürmedikçe iyi niyet temennisinden öteye geçemeyiz” diye konuştu.

2050’ye kadar denizlerdeki plastik kütlesi balık kütlesinden fazla olacak

Plastik dönüşümünde özel sektörün sorumluluğunun masaya yatırıldığı oturumda son 60 yılda plastik atık üretiminin 20 kat arttığı ve plastik üretiminde sürdürülebilir şeffaf bir fonlama sistemine ihtiyaç duyulduğu, geri dönüşüm sistemlerinin geliştirilmesi gerektiği belirtildi. Gerekli geri dönüşüm ve atık toplama önlemleri alınmadığı takdirde 2050 yılına kadar denizlerdeki plastik atık kütlesinin toplam balık kütlesini geçeceğinin öngörüldüğü belirtildi; hem global hem de yerel çalışmalarda atık sorununun önüne geçebilmek için sanayi, akademi ve kamu iş birliğinin gerekliliği vurgulandı.

Plastik kullanımında ezberler bozulmalı

Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fikret Adaman moderatörlüğünde Akdeniz’de biyolojik çeşitliliği ve deniz yaşamını korumak için alınması gereken acil ve hızlı önlemlerin ele alındığı oturumda, günümüzde denizlerden sürdürülebilir ekonomik fayda elde edememenin başlıca nedeninin deniz kirliliği olduğuna dikkat çekildi, denizlerde ısınma artışıyla beraber ekosistemin de dengesinin değiştiği ifade edildi. Akdeniz’in dünyada plastik kirliliği seviyesi en yüksek denizlerden biri haline geldiği, deniz canlılarının mikroplastikler nedeniyle yaşamlarını yitirdikleri hatırlatıldı. Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi Prof. Nilüfer Oral, çevre ve deniz hukuku açısından Akdeniz’in en fazla hukuki mevzuata sahip olduğunu, BM Bölgesel Deniz Programı kapsamında Akdeniz’de kara kökenli kirliliğe dair bağlayıcı maddeleri olan bir protokolün bulunduğunu hatırlattı. Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü Öğretim Üyesi ve İklim Değişikliği Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz da plastik kullanımı hakkında ezberleri bozmak gerektiğine dikkat çekti, öncelikle plastik ihtiyacını ortadan kaldırmak gerektiğini söyledi. İnsanların bu konuda bilinçlenmesinin önemine değinen Kurnaz, tüketicilerin büyük marketler yerine mahalle bakkallarından alışveriş etmek, plastik poşet yerine bez torba kullanmak gibi günlük yaşamlarındaki bazı alışkanlıklarını değiştirmeleri gerekliliğine vurgu yaptı.