Yeni Normalde Yaşam Alanlarında İklimlendirmenin Önemi

Kontrollü sosyal yaşama geçiş sürecinde özellikle kamuya açık alanların iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin sağlığımızı ne derece etkileyeceği, bu sistemlerin virüsün yayılımı konusundaki etkisi ülkemiz gündeminin en önemli konularından biri haline geldi. 

2020 yılının başından itibaren dünyanın içinde bulunduğu pandemi süreci yaşam biçimimizi tamamen değiştirmenin yanı sıra bazı sektörleri direkt bazılarını ise dolaylı şekilde etkiledi. İklimlendirme sektörü de bu kapsamda belli tartışmalara konu oldu ve kontrollü sosyal yaşama geçiş sürecinde özellikle kamuya açık alanların iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin sağlığımızı ne derece etkileyeceği, bu sistemlerin virüsün yayılımı konusundaki etkisi ülkemiz gündeminin en önemli konularından biri haline geldi. Covid-19 salgın hastalığı ile ilgili başta aşı çalışmaları konusunda umut veren gelişmeler yaşanmaya başlanmış olsa da bu konunun uzun bir süre daha yaşamımızın bir parçası olacağa benziyor. Biz de bu gerçekten hareketle, evlerimizden; hastaneler, rezidanslar, oteller, ofisler, plazalara kadar geniş kapasiteye sahip alanlar için dikkat edilmesi gereken konuları sizler için derledik.

Evlerimizde kullandığımız iç ve dış üniteden oluşan ev tipi klimalar ile kamusal alanlarda, ofislerde, alışveriş merkezlerinde kullanılan iklimlendirme sistemleri gibi daha endüstriyel klima cihazları farklı çalışma prensiplerine sahiptir. Pandemi ortamında klimalar için dikkat edilmesi gereken konular ev tipi klimalar ve merkezi sistemler için farklılık göstermektedir. 

Küresel pandemi ve iklimlendirme cihazları arasında bir ilişki olup olmadığı dünyanın önde gelen örgütleri (ASHRAE – EUROVENT – REHVA) tarafından bilimsel açıdan izlenmektedir.

Evlerde kullanılan klimaları pandemi sürecinde kullanmanın herhangi bir sakıncası bulunmamaktadır. Klima kullanılan mekânlarda sıklıkla pencerelerin açılarak en az 15 dakika olmak üzere havalandırma sağlanması son derece önemlidir. Özellikle çapraz havalandırma ile evin içine taze hava girişini sağlamak sağlık açısından faydalı olmaktadır.

Öncelikle evlerde kullanılan ev tipi klima veya %100 taze hava ile çalışan iklimlendirme cihazlarının kullanımı ile virüsün yayılımı arasında doğrudan bir bağlantı tespit edilmemiştir. Evlerde kullanılan klima cihazlarının yetkili servisler tarafından rutin temizlik ve bakımı yapıldıktan sonra güvenle kullanılabileceği söylenebilir.

İç hava kalitesini artırmak konusunda oda tipi hava temizleyici cihazlar da faydalı olmaktadır. HEPA filtreye sahip olan hava temizleme cihazlarının tercih edilmesi enfeksiyonun yayılma sürecini önemli oranda düşüreceğinden sağlık açısından olumlu etkiler yaratacaktır. 

Endüstriyel klima cihazları genel olarak VRF sistemler, paket tipi cihazlar, klima santralli chiller cihazları, fan coil üniteleri gibi evlerimizde yaygın olarak kullanılmayan sistemlerden oluşur. Kamuya açık alanlarda en ideali, %100 taze hava ile çalışan iklimlendirme sistemlerinin kullanılmasıdır. Karışım havası kullanan hava koşullandırma ünitelerinde, karışım havasının kapatılması ve tamamen karışımın izole edilmesi tavsiye edilir. Bu sayede cihazlar, %100 taze havalı olarak çalışacak ve direkt olarak dış ortam havasını soğutma veya ısıtma işlemi sonrasında ortama verecektir. Kişisel koruyucu tedbirlerin de alınmasıyla mümkün olan en üst seviye hijyen şartları sağlanabilir.

Mevcut iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinde de iyileştirme çalışmaları yapılarak ortamda maksimum hijyen sağlanabilmektedir. Merkezi havalandırma sistemlerinin filtre kademeleri iyileştirilebilir, hijyenik bakımlar yapılabilir, imkân varsa HEPA filtre kullanılabilir. Bununla birlikte klima sistemlerinde UV lambalar bakteri ve virüsleri öldüren etkili bir yöntemdir. Yasal yönetmeliklere ve mevzuata uygun olması koşuluyla %100 dış havayla çalıştırılması mümkün olmayan cihazlarda UV lamba kullanılarak mahalden gelen hava steril edilebilir. Günümüzde artık neredeyse tüm klima sistemlerine entegre edilebilen bu lambaların bakteri ve virüslerin temizlenmesinde ciddi etkisi olduğu bilinmektedir. Bu tip ürünlerin doğru kullanımı son derece etkili ve önemlidir. UV lamba seçiminde, yok edilmesi istenen bakteri ve virüs için gerekli güç ve etkinliği sağlayacak temas süresine göre, uygun seçim üretici firma uzmanları tarafından yapılmalıdır.

UV lambalar santral içinde batarya arkasında ve kanal içinde kullanılabilir. UV lamba, etkisini sadece ışığın gördüğü yüzeyde/alanda gösterir. Bu yüzden UV lambaların cihaz içine veya kanala uygun şekilde yerleştirilmesi, hava filtrasyonunun daha etkili olmasını sağlayacaktır. UV lambaların insan ile temas etmeyecek şekilde sisteme entegre edilmesi son derece önemlidir.

Ortam havasını çevirerek çalışan klima ünitelerinin (fancoil, vrf iç ünite, ısı pompası gibi) kullanımının gerekli olduğu durumlarda, cihazların ön temizliğinin yapılmış olması, filtrelerinin sık aralıklarla temizlenmesi, drenaj tavalarının temizlik ve bakımlarının uygun kimyasallar ile yapılması ve gerekli hijyenin sağlanması için mümkünse ortam havasındaki virüsü seyreltecek UV filtre ve/veya HEPA filtre uygulanması önerilmektedir. 

Bu ünitelerin sürekli çalışır halde bırakılması daha uygun olacaktır. Belli periyodlarda ısıtmada çalıştırılmaları da bakteri ve virüslerin seyreltilmesine veya tamamen yok edilmesine katkı sağlayacaktır. Isı geri kazanım ünitesi kullanılan santral ve havalandırma cihazlarında, ısı geri kazanım ünitesinin sızdırmaz olduğundan emin olunmalıdır. Sızdırma ihtimali varsa by-pass damperi açılarak egzoz havası eşanjör yüzeyine ulaşmadan dışarı atılmalıdır. Diğer bir seçenek olarak, taze hava tarafındaki basınç egzoz tarafındaki basınçtan yüksek tutularak taze hava tarafına hava sızıntısı engellenebilir.

İklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin bakım ve işletmesi en az sistemlerin kusursuz olması kadar önemlidir. Sistemlerin bakımı düzenli ve doğru yapılmalıdır. 

Sistemlerin bakımında öneriler şu şekilde sıralanmaktadır:

• AVM mekanik tesisatları; salgın durumuna göre dizayn edilmediği için her binanın risk analizi çıkarılarak çözüm önerisi getirilmesi daha uygun olacaktır.

• İklimlendirme cihazlarının periyodik bakımları, yetkili servisler tarafından daha sık aralıklarla yapılmalıdır.

• Filtre kademeleri iyileştirilmiş santrallerde, filtre değişimi yapılmadan uygun bir kimyasalla filtre dekontaminasyonu yapılmalıdır.

• Doğal havalandırma yapılabilen tüm ortamlarda klima sistemleri çalıştırılmaya başlandığında minimum 2 saat doğal havalandırma yapılmalıdır.

• Bina ana kapı girişlerindeki hava perdelerinin çalıştırılmaması tavsiye edilir.

• Havalandırma cihazları mümkünse tam kapasitede 7/24 çalıştırılarak, mümkün değilse binanın kullanımda olmadığı durumlarda hava miktarı düşürülerek iç ortam havası istenen hijyen şartlarına getirilmelidir.

• Cihazların hava debisi ve dolayısıyla hava değişim sayıları, cihazların teknik özellikleri gözetilerek ve üretici tavsiyesi doğrultusunda ortama verilecek taze hava miktarı arttırılabilir. Bu sayede iç ortama daha fazla taze hava girişi sağlanabilir.

Ayrıca bina içinde kullanılan yüzeylerin temizliği ile hijyenin sağlanması ve sık sık kontrol edilmesi son derece kritik önemdedir.

• Oda hava temizleyicilerinin havadaki partikülleri etkili bir şekilde temizleyebilmesi için en az HEPA filtre verimliliğine sahip olması ve /veya UV-C ışıklı olması gerekir. Bu tip hava temizleyicilerin insanların dolaştığı küçük mekânlarda kullanılması faydalı olacaktır.

• İlgili bina yöneticileri alınan tedbirleri, iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin güvenilirliği, bakımlarının ve iyileştirme çalışmalarının yapıldığını, bina içinde görünen yerlerle sergileyerek ortamın hijyenik olduğunu taahhüt etmelidir.

Önümüzdeki dönemde yeni yapılacak binalara ilişkin alınacak tedbirler de bulunmaktadır. Binaların iç hava kalitesi ve hijyen standartlarında, direktiflerinde ve rehberlerinde olası değişiklikleri takip ederek ulusal revizyonların yapılması gerekmektedir. 

Pandemi sürecinde iç hava konsantrasyonunun seyreltilmesine yönelik daha fazla taze havalı işletme yöntemleri ve ilave edilmesi mümkün filtrasyon kademeleri ile binalarımızın enerji tüketimleri yükselecektir. Sistemlerimizin olabildiğince esnek tasarlanması gereklidir. Enerji tasarrufu sağlayan ısı geri kazanım elemanlarının tasarımı/tipi, sistemin ısıl/kimyasal dezenfeksiyon kabiliyeti, nemlendirme kabiliyeti vs. gibi konular dikkate alınmalıdır. Pandemi sonrasında sistemler normal işletme senaryolarına tekrar geri döndürülmeli ve enerji tüketimi azaltılmalıdır.

KAYNAKLAR

- https://www.sozcu.com.tr/hayatim/alisveris/salgin-surecinde-klima-kullanimi/?utm_source=dahafazla_haber&utm_medium=free&utm_campaign=dahafazlahaber
- https://www.beyazikabel.com/covid-19-pandemisi-ortaminda-taze-havanin-onemi/
- https://www.bosch-thermotechnology.com/tr/tr/residential/bilgiler/blog/pandemi-surecinde-i%CC%87klimlendirme-ile-ilgili-alinabilecek-onlemler/
- http://hvac360tr.com/9644-2/
-https://bi-ozet.com/2020/05/22/pandemi-ortaminda-klima-kullanimi-ve-havalandirma-sistemleri/