BM Raporuna Göre Binalar Kaynak Verimliliğini Artırmak İçin Önemli

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
BM'nin dönüm noktası niteliğindeki Küresel Kaynak Görünümü raporunun danışmanı Julia Okatz'a göre, yapılı çevre dünyada en hızlı büyüyen malzeme tüketicisi olmakla birlikte, aynı zamanda en fazla iyileştirme potansiyeli sunan alan. Uluslararası Kaynak Paneli (IRP) raporuna göre, binaların ve mahallelerin daha verimli hale getirilmesi, 2060 yılına kadar küresel ham madde ihtiyacını yüzde 25 oranında azaltabilirken, enerji talebini ve emisyonları da yüzde 30 oranında azaltabilir.

Okatz, "Yapılı çevre modelleri, bir ülkenin emisyonlarının en önemli belirleyicisidir." dedi. "[Öncelikle] doğrudan etkileri nedeniyle, ısınma ve malzemelerde somutlaşan tüm iklim etkileri yüzünden, ama aynı zamanda insanların davranışları üzerindeki etkisi sebebiyle." diye devam etti. "Yapılı çevre sadece beton kullanımı değildir, enerji kullanımı üzerinde başka etkileri de vardır, bu nedenle muhtemelen en büyük kaldıraçtır."

Okatz, kaynak kullanımını azaltırken sakinlerinin yaşam kalitesini koruyan ve hatta iyileştiren, dikkatle düşünülmüş binalara duyulan ihtiyacın, mimarların planlama sürecini daha fazla kontrol altına almaları için heyecan verici bir fırsat sunduğunu savunuyor.

Okatz,"Bence mimarlar bu senaryoda en çok fayda sağlayan sektörlerden biri olacaktır." dedi. "Verimsiz seçeneklerin daha az yaygınlaştırılmasına ve çok daha fazla mimari tasarıma ihtiyacımız var. Bence mimarlar için bu aslında bir gelişme gündemi."

Kaynak kullanımı son 50 yılda üç kat arttı

Bu ay BM Çevre Meclisi'nin altıncı oturumunda açıklanan 2024 Küresel Kaynak Görünümü, IRP'nin 2019'da yayınlanan son raporundan bu yana dünyadaki kaynak kullanımına ilişkin en son değerlendirmesidir. Son rapora göre, "doymak bilmeyen kaynak kullanımımız" son 50 yılda üç katına çıktı ve şu anda küresel emisyonların yüzde 55'inden fazlasından ve hava kirliliği etkilerinin yüzde 40'ından sorumlu ve bu da onu gezegensel krizin "ana itici gücü" haline getiriyor.

Çevresel etkiler artarken, Dünya'nın kaynaklarını giderek daha fazla kullanmamızın getirdiği ekonomik ve refah faydaları durgunlaştı ve hatta bazı durumlarda azaldı. Kontrol edilmediği takdirde, malzeme çıkarımı 2060 yılına kadar yüzde 60 daha artacak ve bu olumsuz etkileri daha da derinleştirecek gibi görünüyor.

Küresel Kaynak Görünümü'ne göre bu artıştan sorumlu dört sektörün başında binalar ve inşaat geliyor. IRP eş başkanı Janez Potočnik'in "sağ kolu" ve danışmanlık firması Systemiq'in doğal kaynaklar direktörü olan Okatz, "İnşa edilmiş çevre küresel olarak en hızlı büyüyen malzeme tüketicisidir." dedi. Ancak rapor, sektörün ham madde kullanımını 2060 yılına kadar yüzde 25 oranında azaltabileceği ve aynı zamanda "küresel refahın" sağlanmasına yardımcı olabileceği ulaşılabilir bir yolun da ana hatlarını çiziyor.

Okatz, "Şu anda yoksulluk içinde yaşayan pek çok insanı, yüksek gelirli ülkeler de çok daha verimli hale gelirse - ki önemli olan bu - gerçekten verimli bir şekilde iyi bir yaşam kalitesi seviyesine yükseltebilirsiniz." dedi.

Müstakil evler "kötü kentsel tasarım"

Beton, yapılı çevrenin malzeme talebinin en büyük ve en hızlı büyüyen bölümünü oluşturuyor. Küresel Kaynak Görünümü'ne göre, beton yapımında kullanılan kum, çakıl, kireç taşı ve diğer "metalik olmayan mineraller" küresel olarak çıkarılan tüm malzemelerin yarısını ve sektörün tüm iklim ayak izinin yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.

Okatz, tonozlu döşeme ve akıllı kalıp gibi yeniliklerden yararlanan daha verimli yapısal tasarımın, bina başına beton kullanımını yaklaşık yüzde 30 oranında azaltabileceğini tahmin ediyor. Düşük karbonlu betona veya ahşap gibi biyokütle bazlı alternatiflere geçiş, olumsuz çevresel etkilerin bir kısmının hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Ancak Okatz'a göre, raporda vurgulanan belki de en büyük ve en göz ardı edilen çözüm, sadece nasıl inşa edildiklerini değil, ne tür binaların inşa edildiğini değiştirmekte yatıyor.

Okatz,"Avrupa'daki konut inşaatlarının yaklaşık yüzde 50'si müstakil evlerden oluşuyor ve dürüst olmak gerekirse bu sadece kötü bir kentsel tasarım." dedi. "Aynı zamanda geleceğe dönük de değil çünkü talep şu anda hala oldukça yüksek olabilir ancak genel eğilim büyük ölçüde insanların şehir merkezlerine taşınması ve arabaya daha az bağımlı olmak istemesi." diye ekledi. "Dolayısıyla, kaynak verimsiz olmasa bile, bunların çoğunun 20 yıl sonra kötü bir yatırım olacağını düşünüyoruz."

Mimarlar öncülük edebilir

Veriler bunun yerine, inşa etmek ve işletmek için daha az kaynak gerektiren ve daha yoğun gelişmelere kıyasla daha üstün bir yaşam kalitesi sunan daha fazla "orta yoğunluklu" konut binasına ihtiyacımız olduğunu göstermektedir.

Okatz, "Avrupa bağlamında, ortalama olarak altı üniteli evlerin muhtemelen en iyisi olduğu söylenebilir." dedi. "Çünkü hala insanlara gerçekten iyi bir yeşil alan erişimi ve iyi bir gürültü yalıtımı sağlıyor. Ama oldukça da verimli."

Okatz'a göre, Belçika'daki De Sijs projesi (üstteki resim) ve Buenos Aires'teki Virrey Aviles Sokağı konutları (alttaki resim) örneğini takiben, bu tür konutları daha istek uyandırıcı ve çekici hale getirmek mimarlar için önemli bir fırsat sunuyor.

Okatz,"Mimarlara ve harika tasarımlara daha fazla değer verilmeli çünkü herkes sıkıcı bir müstakil ev yapabilir ama herkes altı ünitelik muhteşem bir toplu yaşam alanı yapamaz." dedi.

Okatz sözlerini şöyle sürdürdü: "İyi mimarinin biraz daha yoğun bir yaşam için yapabilecekleri - bana göre mimarların gerçekten öncülük ettiği yer burasıdır." "Şunu söylemek gerekirse: eğer doğru yaparsanız, bu tür düzenlerde hayat ne kadar harika olabilir, bu yüzden insanlar artık kendi küçük evlerinde yaşamak bile istemiyor çünkü bu yalnız, verimsiz ve pahalı."