Mimaride Yerel Teknolojiler Nelerdir?

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Vernaküler mimari, teori ve tasarım pratiğinde giderek daha fazla yer edinmekte, özellikleri incelenmekte ve gözden geçirilmektedir. Farklı faktörlerle, ancak esas olarak yaşadığımız iklim değişikliği bağlamıyla ilgili bir etki, daha sürdürülebilir ve bağlamla ilişkili inşaat çözümleri gerektiriyor.

Bu kapsamda, kerpiç tuğla üretimi, sazdan çatılar, dokuma bambu duvarlar gibi mimaride kullanılan farklı yerel teknikler hakkında çok şey söylenmektedir. Ancak, yerel teknik belirli eylemlere veya becerilere odaklanırken, anlamı yerel teknolojilerden farklıdır.

Sözlüğe göre, "teknik" kelimesinin tanımı "bir şeyi gerçekleştirmek için özel bir beceri" anlamına gelir. Örneğin, aşçılıkta bir şefin sebzeleri incinmeden hızlı bir şekilde doğramak için özel bir tekniği olabilir. Teknik, insan uygarlığı kadar eskidir, av aletlerinin üretiminden bu yana, hatta ondan da önce, bir insan kültürünün varlığını karakterize eden bir "bilgi birikimi" olarak ortaya çıkar.

Teknoloji ise teknik, endüstriyel ve bilimsel süreç ve yöntemlerin incelenmesi ve bilgisidir. Sorunları çözmek veya insan ihtiyaçlarını karşılamak için araçların, makinelerin ve süreçlerin kullanımını ifade eder. Bir şef örneğini kullanırsak, teknoloji onun sebzeleri doğramak için kullandığı keskin bıçak veya mutfak robotu olacaktır. Dolayısıyla teknik, "nasıl yapılacağı", teknoloji ise "ne kullanılacağı" ya da araç ve tekniklerin icadı ve geliştirilmesi için bilimsel bilginin uygulanması olacaktır.

Mimaride, yerel teknik belirli eylemlerle sınırlı inşaat yöntemlerine karşılık gelirken, yerel teknoloji kaynakların daha verimli ve etkili kullanımını amaçlayan daha geniş bir yapıcı sisteme, sürekli evrim halinde olan süreçlere atıfta bulunur. Genel yapı teknolojisiyle karşılaştırıldığında, yerel teknoloji esasen yerel malzemeleri içerir, bu nedenle karmaşık ulaşım sistemleriyle desteklenmesine gerek yoktur ve ayrıca malzemelerin mümkün olduğunca doğal bir şekilde muhafaza edilmesine, renklerinin ve dokularının korunmasına değer verir.

Zaman içinde yerel süreçlerin geliştirilmesinde, modern "ne kullanılacağı" dijital üretim ve robotik sistemlerle ilişkilendirilmiştir. Bazı örnekler bu bağlantının ne kadar verimli olabileceğini göstermektedir. Paraguay'ın Asunción kentinde, Parabrick cihazı üniversite laboratuvarı FabLab CID tarafından yaratılmıştır. Tuğla, kendi kendini inşa etme konusunda erişilebilirliği nedeniyle Paraguay mimarisinde en çok kullanılan ham maddelerden biridir. Bu düşünceyle laboratuvar, farklı geometrik duvar kompozisyonlarına rehberlik eden kılavuzlar için destek sağlayan bir cihaz yarattı. Takılan ahşap parçalarla dijital olarak üretilen bu cihaz, manuel çalışmayı kolaylaştırmak için şantiyede monte edilebiliyor. Bu süreç, 2018 yılında Çin'in Shenzhen kentinde düzenlenen Mimarlık ve Şehircilik Bienali'nde sergilenen CeramicINformation Pavyonu'na benziyor. Arjantin'in Mendoza kentinde, dijital üretim araştırma laboratuvarı Nodo 39 FabLab, ülkenin orta bölgesindeki yerli halkın dokuma ve ikonografik kompozisyon sürecini kolaylaştırmak için ekranlar ve noktalarla dijital olarak kesilmiş ahşaptan yapılmış bir çerçeve yapı oluşturdu.

Bu örneklere ek olarak, mimarlık pratiğinde yerel teknikler ile çağdaş teknolojik sistemlerin aynı projede giderek daha sık bir şekilde harmanlandığını da belirtmek gerekir. Atalardan kalma tekniklerin yenilikçi bir şekilde keşfedilmesinin de önünü açan ilginç bir harekettir. Brezilya, Canuanã'daki ödüllü Çocuk Köyü projesinde, önceden imal edilmiş ahşap parçalar, seçilmiş zanaatkârlar tarafından yerinde yapılan toprak tuğlalarla birleştirilmiştir. Toprağın tonundaki doğal değişim ve el işçiliğinin izleri rahat bir atmosfer yaratırken, bu teknik iç mekanlarda ılımlı sıcaklıklar sağlayarak soğutma cihazlarına olan ihtiyacı ortadan kaldırıyor.

Bununla birlikte, tekniklerin nasıl uygulandığından bağımsız olarak, yerel mimarinin en büyük akademisyenlerinden biri olan Henry Glassie, yerel teknolojinin anahtarının, her şeyden önce, malzemelerin işlenmesinde insan katılımı ve tasarım, yapım ve kullanım sürecine aktif katılım olduğunu teyit etmektedir (hatta mimari yaratımın yüksek düzeyde uzmanlık içerdiğini anlamaktadır). Teknolojiler dolaylı malzeme işleme tekniklerinin kullanımına doğru evrildikçe, yaratıcı sürecin bölümlerini izole etmek için, en büyük kayıp, katılımın ürettiği deneyim ve insanlar arasındaki bağlantı farkındalığıdır.

Böylece, yerel bilginin sadece maddi ve işlevsel sürdürülebilirliği değil, aynı zamanda sosyal sürdürülebilirliği de kapsayan farklı örnekleri kapsadığı anlaşılmaktadır. Bu karmaşık avantajlar ağında, yerel teknik ve teknolojilerin çağdaş mimarideki rolünü bütünleşmiş unsurlar olarak anlamak, ancak farklı karmaşıklık ve kapsam düzeylerinde faaliyet göstermek, sürdürülebilir ve kültürel olarak ilgili projeler üretmek için gereklidir.