Dayanıklı Olmayan Şehirlerin Mimari Felaketi

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Dünya değişti ve bu gerçeği kabul etmek artık bir tercih meselesi değil, hayatta kalma meselesi. Yağış düzenimiz, kuraklık dönemleri, ortalama sıcaklıklar, deniz seviyeleri, her şey sürekli bir değişim içinde. Brezilya da dahil olmak üzere birçok ülkenin inkârcı tutumu, şu anda karşı karşıya olduğumuz gibi felaketlere yol açmıştır.

Son günlerde ülkenin güney bölgesini harap eden sel felaketleri münferit olaylar olarak değerlendirilemez. Küresel ısınma nedeniyle bu tür iklim olayları giderek daha sık yaşanacak. Başka bir deyişle, maalesef bunların olmasını engelleyemeyiz, ancak şehirlerimizi bu durumlara karşı daha dirençli hale getirebiliriz ve getirmeliyiz.

Rio Grande do Sul eyaletinde toplam 336 belediye şu anda afet bölgesi ilan edilmiş durumda ve trajedi şimdiye kadar 80'den fazla can aldı. Bir milyondan fazla mülk elektriksiz durumda. Bir hafta boyunca temiz su, gıda ya da ilaca erişemeden mahsur kalan aileler kurtarılmaya çalışılıyor. Ülkenin dört bir yanından gönüllüler, insanları ve hayvanları arama ve kurtarma çalışmalarına yardımcı olmak için tekneler ve kanolar getirerek güneye doğru harekete geçiyor. Para, giysi ve yiyecek için bağış toplama kampanyaları yaygın bir şekilde destekleniyor. Herhangi bir Brezilyalı için bu durum hakkında bilgisiz kalmak çok zor.

Bilimsel açıdan bakıldığında, savaş benzeri senaryo, rastlantısal olmaktan uzak bir durum olan son haftalardaki muazzam yağış miktarıyla desteklendi. Sadece on gün içinde, beklenen yıllık yağış miktarının dörtte biri yağmış, yağış rejimindeki bu değişiklik, sıcaklıkların ortalamanın yaklaşık 5°C üzerinde olduğu ülkenin orta-batı ve güneydoğu bölgelerinde kaydedilen sıcak hava dalgasına bağlanmıştır. Bu sıcak bölge, soğuk hava kütlelerinin kuzeye doğru ilerlemesini engelleyerek güney bölgesinde iklimsel bir dengesizliğe neden olmuştur.

Ancak, durumun kötüleşmesi sadece şiddetli yağıştan değil, aynı zamanda çeşitli açılardan tamamen hazırlıksız kentlere düşmesinden kaynaklandı. Tartışma, bu kentsel alanların geliştirilme biçimiyle başlıyor. Bunların çoğu yerel coğrafyayı, kırılganlık düzeylerini ve doğayı korumanın önemini dikkate almadan büyüyor. Bu yerleşimler, düz ve alçak alanlar da dahil olmak üzere nehir veya göl kıyılarına yakın yerlere öncelik vermektedir. Sele eğilimli bu alanların işgali, su drenajı ve ardından sel önleme işlevlerini engellediği için son derece zararlı hale gelmektedir.

Tarihi sel felaketleriyle boğuşan dünya çapındaki pek çok şehir, suyu engellemek yerine akışına izin vermenin önemini fark etti. Sadece Çin'de 60'tan fazlası dahil olmak üzere çok sayıda şehir, Brezilya'nın güney bölgeleri için umut verici bir çözüm sunan “su taşkın parklarını” uygulamaya koymuştur. Sürdürülebilir kentsel drenaj sistemleriyle bilinen bu parklar, sel baskınları sırasında yağmur suyunu geçici olarak depolayarak bu dönemlerde halkın erişimine kapalı hale getiriyor. Ancak su seviyeleri çekildiğinde kamuya açık rekreasyon alanlarına dönüşerek çevrenin korunmasını kaliteli kamu olanaklarıyla harmanlıyorlar.

Tıpkı su taşkınlarına uygun parklar gibi, Kopenhag'ın geçirgen kaldırımlarından Seul'deki Cheonggyecheon Nehri'nin gün ışığına çıkarılmasına kadar, kentsel su taşkınlarını ele almak için dünya çapında başka stratejiler de uygulanmaktadır. Bu örnekler, yeniden gözden geçirilmesi ve kapsamlı bir şekilde incelenmesi gereken değerli vaka çalışmaları olarak hizmet etmektedir.

Yakında Brezilya'nın güneyindeki şehirler, mevcut iklimsel zorlukları kabul eden yeni bir bakış açısı gerektiren yeniden inşa görevine başlayacak. Bu sadece kentsel yerleşim planlarının yeniden tasarlanmasını değil, aynı zamanda bu tür senaryolarla başa çıkabilecek mimarilerin tasarlanmasını da gerektiriyor. Bu değişimin önemi, önceki sellerden ders alarak son yağışların etkilerini sınırlı ölçüde de olsa hafifletmeyi başaran bazı güney Brezilya şehirlerinin deneyimleriyle vurgulanmıştır. Bu şehirlerin başarısı, sele açık alanların kademeli olarak boşaltılması ve halkın aşırı hava koşulları konusunda eğitilmesi gibi çok önemli stratejiler içeren girişimlere bağlanabilir.

Brezilyalıların kendilerini gururla “kutsanmış bir ülkede” yaşadıklarını düşündükleri, sismik bölgelerden veya kasırga yollarından uzak olması nedeniyle çevresel felaketlerden etkilenmediği zamanlar çoktan geride kaldı. Sel ve toprak kaymalarının ciddiyetini kabul etmek artık gerekli bir kamu önleme politikasının parçasıdır. Rio Grande do Sul'daki gibi durumlara nasıl müdahale edileceği konusunda halkı eğitmek en önemli öncelik olmalıdır. Ancak, son trajedi sırasında, eyalet başkentinin tahliye haritalarının hatalı olduğu ve yüksek alanları yanlış bir şekilde sele eğilimli olarak etiketlediği tespit edildi. Bu durum daha geniş kapsamlı bir sorunun altını çizmektedir: Brezilya'da acil durum iletişimi, net tahliye planlarından ve önleyici afet uyarılarından yoksundur. Ayrıca, acil durum seviyesini doğru bir şekilde değerlendirmek için kesin bilgi ve gerekli iklim bilgisine sahip olmamalarına rağmen, evlerini ne zaman tahliye edeceklerine karar verme yükü genellikle bireylere yüklenmektedir.

Bu durumu ele almak için birden fazla cephede harekete geçmek gerekiyor, ancak her şey ister hükümette ister özel sektörde olsun iklim inkarcılığını reddetmekle başlıyor. Kongre'de muhafazakar grupların hakim olduğu bir siyasi ortamda, çevrenin korunması, yerli toprakların korunması ve ormansızlaşmanın azaltılması gibi konuların yalnızca ekonomik terimlerle çerçevelenmemesi gerektiğini anlamak çok önemlidir; bunlar doğası gereği iklim kriziyle bağlantılıdır.

Bu trajedi, küresel ısınmanın etkilerini canlı bir şekilde gözler önüne sermekte ve iklim krizini ele almanın sadece yeşil sertifikaların ötesine geçtiğini vurgulamaktadır. Risklerin kabul edilmesini ve bu zorluklarla yüzleşmek için kentsel planlama, çevre koruma, sosyal refah ve eğitim alanlarında kapsamlı kamu politikalarının yönlendirilmesini gerektirmektedir. Bu sadece bir seçenek değil, hayatta kalmak için bir zorunluluktur.