Enerji Yönetiminde Yeni Standart ISO 50001

Gönüllülük esasına dayalı bir sistem olan ISO 50001 standardının mevzuata girmiş olmasının, belli bir noktadan sonra zorunluluk olarak hissedilebileceğini söyleyen Kaplan, yeni yayımlanan standardın faydalarını, nasıl uygulamaya alınabileceğini ve birçok detayını bizimle paylaştı.

ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi Standardı yayınlandı. EN 16001 Enerji Yönetim Standardına sahip olan işletmelerin ne yapması gerekiyor? Sanıyorum EN 16001 tedavülden kalkmış değil?

EN 16001 standardı Avrupa’ya özgü bir standart fakat ISO 50001 standardının uluslararası geçerliliği bulunuyor. Dolayısıyla EN 16001’e sahip olan bir işletme ISO 50001’e de kolaylıkla geçebilir. Çünkü işletmenin çok büyük değişiklikler yapması gerekmiyor. Ayrıca uluslararası geçerliliği olan bir standart olduğu için işletmelerin geçiş yapmasının avantajları olacaktır. Ama şunu belirtmek gerekiyor EN 16001’in geçerliliği kalkmıştır gibi bir durum söz konusu değil.

Sanıyorum bu sistem, işletmelerin kullandığı enerjiyi verimli hale getirmede bir kılavuz görevi görüyor?

Evet, aslında işletmelerin en başta mevcut durumunun gözden geçirilmesi gerekiyor. Bu gözden geçirilme aşaması sonucunda işletmenin kaynakları nasıl kullandığı, ne durumda olduğu, işletmenin hangi alanlarda enerji boşlukları olduğu, en yoğun enerjiyi nerelerde kullandığı ortaya çıkıyor. ISO 50001, belirlenen alanlarda yapılacak faaliyetleri, alınacak önlemleri ve enerji verimliliği ile ilgili yapılacak çalışmaları anlatan kılavuz niteliğinde olduğunu söyleyebiliriz. Bundan dolayı ISO 50001’in sürekli iyileştirmeyi hedefleyen bir yapısı var. Enerji verimliliğini temel alan, gözden geçirme prensibine dayalı, stratejik hedefler içeren bir sistem aslında.

Her işletme bu sisteme geçiş yapabiliyor mu yoksa belli kıstaslar mı var?

Kuruluşlar ile ilgili her hangi bir sınırlama yok. İsteyen her kuruluşun bu sisteme geçmesi mümkün. “Uygulayamayan kuruluşlar şunlardır” gibi bir açıklama söz konusu değil. Zaten bu tarz sistemler gönüllülük esasına dayalıdır. ISO 50001 standardının mevzuata girmiş olması, belli bir noktadan sonra uygulanması açısından zorunluluk olarak hissedilebilir. 27.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren “Enerji Kaynaklarının Ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik” Madde 15 ve 18 de “2014 yılından itibaren ISO 50001 standardı belgesine sahip olmayan endüstriyel işletmelerin devlet desteği amaçlı hazırladıkları / hazırlattıkları Verimlilik Arttırıcı Projeleri (VAP) için yaptıkları başvuruların kabul edilmeyeceği” hususu yer alıyor.

Bu standardın işletmelere ne gibi getirileri olacaktır?

Hem maddi anlamda hem de enerji verimliliği alanında çok çabuk geri dönüş alabileceğiniz bir yönetim sistemi. Mesela ISO 9001 için yapılan yatırımların geri dönüşünü yıllar sonra görmeye başlarsınız. Ama ISO 50001 için durum böyle değil. Enerji kayıplarının tespit edilip gerekli önlemlerin alınması durumunda dışarı çıkacak olan para miktarını doğrudan azaltmış oluyorsunuz. Mesela oturduğunuz binanın ısı kayıplarını önlemek için yalıtım yaparsınız ve bu çalışma bittiğinde ısı kayıpları engellemiş olursunuz. ISO 50001 sistemi sayesinde de boşa harcanan maddi kaynakların içeride kalmasını sağlamış oluyorsunuz. Bu açıdan üst yönetim tarafından kabul edilmesi ve uygulamaya alınması diğer standartlarla karşılaştırıldığında tercih edilen bir standart.

Bu durumda teşviklerden de bahsetmek gerekiyor sanırım. ISO 50001 standardının uygulanması açısından yeterince teşvik bulunuyor mu?

Standardın kurulum aşamasında maddi giderlerinizi, alacağınız teşviklerle tolere edebilme imkanınız var. Yatırımınızın geri dönüşü hızlı olacağı için de çok avantajı var. Bilindiği gibi üst yönetimin en çok dikkat ettiği konu, yapılan yatırımların ne götürüp ne getireceğidir. Bu sistemin de götürüsünden çok getirisi olması ve teşviklerle destekleniyor olması önemli bir durum. Öngörülerimize göre birçok işletme bu sisteme geçme kararını hızlıca alacaktır.

İşletmelerin bu sisteme geçiş süresi ile ilgili bir tahmininiz var mı?

Aslında bu durum işletmenin büyüklüğüne, yapısına ve bu işe ne kadar personel ayıracağına bağlı olarak değişen bir durum. Başarılı bir ekip çalışması sağlanırsa tahmini 6-8 aylık bir sürede bu sistemin temelleri oturtulmuş olur. İlk aşamada işletme gözden geçirilir ve ilk hedefler belirlenir. Ama kuruluşun büyüklüğü ve belirlenmiş olan ekibin çalışma hızı da çok önemli. Çünkü biliyorsunuz, personelin fazla vakit ayıramaması, kendi çalışma alanlarının yoğunluğundan dolayı fazla ilgi göstermemeleri, geçişi yavaşlatabilecektir. Bundan dolayı çalışacak olan ekibin ISO 50001 için yoğunlaşarak çalışmaları, elbette ki hızlı ve iyi sonuçlar doğuracaktır.

Peki, bütçe konusunda nasıl bir sonuç var? İlk yatırım maliyetleri ile ilgili bir sonuç ortaya koymak zor sanırım?

Bütçe ile ilgili ön görüde bulunmak mümkün değil. Çünkü bu, işletmenin ne durumda olduğu, bugüne kadar enerji verimliliği ile ilgili bir çalışma yapıp yapmadığıyla alakalı. Bu konuda çok fazla değişken durum söz konusu olduğu için bütçesel öngörüde bulunmak çok zor.

Tabii şu durumu da atlamamak gerekiyor; mesela siz işletme olarak güneş enerjisinden yararlanmak için yatırım yapmak istiyorsunuz. Doğal olarak yapacağınız yatırım, güneş enerjisi sisteminin günümüz maliyetleri çerçevesinde değerlendirileceğinden bütçeler yukarı çıkabilir. Ama sadece kayıpları önlemek istiyorsanız farklı sonuçlar olacaktır. İşletme bu güne kadar enerji verimliliği alanında elinden geleni yaparak kayıpları engellemişse, diğer yönetim sistemlerine aşina ise, mevcut durumu ortaya koyup, sistem gerekliliklerini sağlayarak belgelendirme için başvurması mümkün.

İklim değişikliği sorununa yönelik birçok kararın alındığı hareketli bir dönemde yaşıyoruz. Bu açıdan bakınca ISO 50001 sistemi de sürece katkı sağlayacaktır kuşkusuz…

İklim değişikliği ile ilgili olarak çok fazla çalışma yapılıyor. Gerek devlet yapılanmaları ve sivil toplum kuruluşları, gerekse de özel sektör, hem çevreye verilen zararı engellemek hem de enerji verimliliği sağlamak açısından birçok farklı uygulama ile karşımıza çıkıyor. Bütün bu gelişmeler çerçevesinde düşününce ISO 50001’in de özellikle sanayi işletmeleri alanında önemli bir etkisinin olacağını düşünmek gerekiyor. Çünkü sanayi alanında var olan enerji kayıplarını engellemek bile karbon salımlarının­­ azaltılması açısından çok şey kazandıracaktır.

Peki, işletmeler gerek geçiş aşamasında gerekse de sonrasında görev alacak personelin eğitimi konusunda ne yapması gerekiyor?

“Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik” gereği yıllık toplam enerji tüketimi TEP (Toplam Eşdeğer Petrol) değeri olarak bin ve üstünde ki kuruluşlarda enerji yöneticisi sertifikasına sahip bir enerji yöneticisi, 50 bin ve üstündeki kuruluşlarda enerji yöneticisi sertifikasına sahip enerji yöneticisinin başında bulunduğu bir enerji yönetim biriminin kurulması zorunluluğu var. Fakat bir kuruluşta zaten böyle bir birim varsa standardı alıp okuyarak kendileri de sistemi kurabilir ya da personelin eğitim alması gerekebilir. ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi ile ilgili eğitim alınacaksa da güvenilir ve akredite firmalardan almaları sağlıklı olur. Bunun yanında işletme eğer teşvik almak istiyorsa, teşvikler ile ilgili enerji danışmanlığı yapan kuruluşlar var. Bu kuruluşlar bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlardır. Bunlardan danışmanlık desteği alarak da gerçekleştirebilirler. Fakat altının çizilmesi gereken bir konu var; alınacak danışmanlık, belgelendirmeye hazırlık için alınacak yönetim sistemleri danışmanlığı değil, enerji verimliliği altyapısını oluşturmak için alınan bir danışmanlıktır. Bu danışmanlık yapılacak olan teknik değişiklik ve yatırımların ne olması gerektiği ile ilgili bir destektir. Fakat işletmede yönetim sistemleri ile ilgili eksiklik varsa, mesela bugüne kadar hiçbir yönetim sistemi ile ilgili çalışma yapılmamışsa o zaman yönetim sistemleri danışmanlıklarını da alması gerekebilir.

Türk Loydu ISO 50001 ile ilgili belgelendirme çalışmalarına başladı mı?

Standart daha çok yeni, kuruluşların hazırlık yapıp belgelendirme sürecine hazır olması için süre gerekiyor. Türk Loydu olarak alt yapımızı oluşturduk ve konuyla ilgili gerekli eğitimler alındı. Uzman ve deneyimli kadromuz ile denetim ve belgelendirme hizmeti vermek üzere hazırız. Bu arada sistem kurma konusunda hazırlık yapan kuruluşlara eğitim anlamında da katkı sağlayabiliriz.

İşletmelerin enerji verimliliği açısından ne durumda olduğu ile ilgili genel bir çalışma yapılması mümkün mü? Devlet büyük fotoğrafı görmek açısından bir girişimde bulunabilir mi?

Avrupa Birliği (AB) uyum çerçevesi içerisinde son zamanlarda mevzuat alanında çok fazla değişiklik yaşanıyor. Her geçen gün yeni madde ve uygulamaların eklendiğini görüyoruz. Hem çevre hem de enerji ile ilgili farklı çalışmalar yürütüyorlar. 2014 yılı bu açıdan önemli çünkü ISO 50001’in zorunluluğu şu açıdan ortaya çıkacak; eğer yatırımınız ile ilgili teşvik almak istiyorsanız işletmenizde ISO 50001 yönetim sistemini kurmuş olmanızın zorunluluğu aranacak. Aksi halde enerji verimliliği ile ilgili herhangi bir teşvik alınamayacak. Ben teşvik almak istemiyorum diyorsanız yine bu sistemi kurmak için herhangi bir zorunluluk olmayacak. Ama bir şekilde kuruluşlar bu yönde teşvik edilmeye çalışılıyor. Mevzuata giren bir standart varsa belli bir süre sonra yasallaşıyor. Mesela binalara ruhsat verilirken enerji verimliliği ile ilgili çalışma şartı aranıyor. Eğer yoksa ruhsat verilmiyor. Belki de bu süreçten sonra sanayi alanında yapılacak yeni yatırımlar için ISO 50001 standardının olma zorunluluğu getirilebilir.

Siz işin denetleme tarafındasınız. Bu açıdan baktığınızda ne gibi zorluklarla karşılaşıyorsunuz?

Enerji faktörlerinin belirlenmesi konusu önemli aslında. Kayıp ve sarfiyatlar hesaplanacak ve ölçülecek, kıyaslanabilir olması için de tek bir birim olması gerekiyor. İşletmenin ne durumda olduğu, yani ilk fotoğrafın çekilmesi uzun sürebiliyor. Bu aşamada işletmede enerji kaçakları var mı, ne tür kayıplar var gibi durumların tespiti zaman alıyor. Bunlar belirlendikten sonra ise süreç biraz daha kolay ilerliyor.

Ayrıca standardın uygulamaya alınması açısından üst yönetimin istikrarlı yaklaşması çok önemli. Bu işin arkasında durmaları gerekiyor. Sadece girecekleri ihalenin bir şartından dolayı ya da müşteri isteği gibi sebepler olunca, süreç tökezleyerek ilerliyor.