Projeye Görsel Kimlik Oluşturan Mimari Aydınlatma Tasarımı
Konsept önerisi geleneksel Türk-İslam motifleri ve geometrik figürlerini içeren, tünel içinde güneş ışınlarını ve deniz dalgalarını tekrar eden bİr ritim oluşturarak transparan bir atmosfer yaratmaya yöneliktir.
Proje Adı: İstanbul Boğaz Karayolu Tüp Geçiş Projesi (Avrasya Tünel Projesi)
Proje Takvimi: 2011-20.12.2016
Yatırımcı: Yapı Merkezi ve SK E & C
Yüklenici: YM-SK JV
Operatör: Avrasya Tüneli Isletme İnşaat ve Yatırım A.S. (ATAS)
Aydınlatma Tasarımı ve Tedarik Müteahhidi: Kitoko Aydınlatma ve Mühendislik
Teknik Aydınlatma Tasarımı: Hans Øien- Thorn Lighting
Teknik Aydınlatma Danışmanı: Nail Eren
Teknik Aydınlatma Üreticisi: Thorn Lighting (Zumtobel Group)
Mimari Aydınlatma Tasarımı: Skira Lighting, Dean Skira
Mimari Aydınlatma Danışmanı: Zeki Kadirbeyoğlu
Mimari Aydınlatma Üreticisi: iGuzzini
Igate -Toll Plaza Yapısal Tasarım: Dean Skira, Dino Krizmanic, Leonid Zuban, Prof. Berislav Medic
Avrasya Tüneli, trafik yoğunluğunun çok yüksek olduğu Kazlıçeşme ile Göztepe arasındaki hattı birbirine bağlayarak Asya ve Avrupayı birleştiren ilk deniz altı araç tünelidir. Yol uzunluğu toplamda 15 km olan tünel; her iki yönde ve çift şeritli olarak 5.4 km uzunluğunda dır. Boğaz’ın 106 metre altına inşa edilen tünelden her gün 100.000 aracın geçmesi beklenmektedir. Kompleks bir mühendislik örneği olan proje; 55 ayda tamamlanmış olup, yaklaşık 1,3 milyar dolar bütçeye sahiptir. Tünel, 20 Aralık 2016 tarihinde Sn. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından proje teslim tarihinden yaklaşık 9 ay önce açılmıştır.
Yüksek mühendislik harikası olan projenin yatırımcıları, projeyi daha özel ve eşsiz bir hale getirmek için tünel içinde mimari aydınlatma çözümleri talep etmişlerdi. 2015 yılı içinde gelen bu tasarım isteğine genel aydınlatma dahil değildi. Konsept önerisi, geleneksel Türk-İslam motifleri ve geometrik figürlerini içeren, tünel içinde güneş ışınlarını ve deniz dalgalarını tekrar eden bir ritim oluşturarak transparan bir atmosfer yaratmaya yönelikti. Bu doğrultuda arzulanan tasarımı sağlayabilmek için, tünel boyunca 2000’den fazla, ışığı 180 derecelik olan aydınlatma elemanları ile birlikte endirekt mavi ışıklar kullanılmıştır.
Mimar Sinan eserlerinde yer alan Türk-İslam motifleri ile Türk kültüründe önemli bir yere sahip nazar boncuğundaki renklerden esinlenerek; tünel boyunca devam eden endirekt mavi ışık üzerine beyaz çapraz desenler uygulanmıştır. Farklı desen sıklıkları içeren bu konsept, tünel içinde belli bir ritimde kendini tekrar etmektedir.
IGate olarak tanımlanan arklar, hem proje için görsel bir kimlik oluşturmuş hem de yatırımcı firmanın bu vizyonu desteklemesiyle, projenin logosu haline gelmiştir
Tasarım aşamasında, kısıtlayıcı ve dikkat edilmesi gereken bazı önemli unsurların bulunduğu projede mimari aydınlatma tasarımı, hiçbir şekilde sürücünün konsantrasyonunu etkilemeyecek şekilde yapılmıştır. Aydınlatma elemanları montajı, yalnızca tavandaki bütün elektrik hattını taşıyan kablo tavaları üzerine gerçekleştirilmiştir. Güvenlik ve dikkat açısından tüneldeki kaçış zonlarında herhangi bir mimari aydınlatma yapılmamıştır. Bu sebeple her 200 metre de bir yer alan bu kaçış bölgelerinde, mimari aydınlatma uygulanmamıştır. Tüm bu faktörler tasarımın son şeklinin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır.
Iç mekan mimari aydınlatma tasarımının müşteri tarafından onaylanmasının ardından ‘’Gişeler ‘’ bölgesi için de dış mekân aydınlatma çalışması talep edilmiştir. Bu bölge için aydınlatmanın yanı sıra daha dikkat çekici ve bölgeyi daha önemli hale getirecek mimari bir yaklaşım gerektiğini düşünen Skira ve ekibi tünel içindeki aydınlatma desenlerini ve Türk-İslam mimarisindeki kubbeleri referans alarak mimari bir yapı tasarlamıştır.
RGBW aydınlatmalar ile ışıklandırılmış bu yapıya HGS-OGS üniteleri ve teknik aydınlatma elemanları entegre edilmiştir. Tasarım aşamasında, 80 farklı yapısal çeşitlilikteki arkları projeye daha iyi adapte edebilmek için parametrik modellemeler geliştirilmiştir. Projenin uygulanmasındaki bu hassasiyet, büyük bir montaj kolaylığı sağlamıştır. Çelikten üretilmiş bu arklar, gişeden tünel girişine kadar olan bölgelerde; Avrupa kıtasında 250 metrelik, Asya kıtasında 150 metrelik alanlarda yer almaktadır.
iGate olarak tanımlanan bu arklar, hem proje için görsel bir kimlik oluşturmuş hem de yatırımcı firmanın bu vizyonu desteklemesiyle, projenin logosu haline gelmiştir.
Teknik Aydınlatma Projesi
Teknik ve mimari aydınlatmanın bir araya getirildiği sistemin en önemli özellikleri arasında değişken gereksinimlere uygun oluşu, düşük enerji gereksinimi tesis, işletme ve bakım kolaylıkları yer almaktadır.
İki kıtayı deniz altından birbirine bağlayan Avrasya Tüneli, konumu, yapısal özellikleri ve barındırdığı alt sistemleri itibarı ile ayrıcalıklı özelliklere sahiptir. Tünelin aydınlatma sistemi dünyada ilk olma özelliği taşıyan unsurlar içermektedir. Trafik güvenliğinin ön planda tutulduğu aydınlatma tasarımda sürüş konforu da sağlanmıştır.Teknik ve mimari aydınlatmanın bir araya getirildiği sistemin en önemli özellikleri arasında değişken gereksinimlere uygun oluşu, düşük enerji gereksinimi, tesis, işletme ve bakım kolaylıkları yer almaktadır.
Aydınlatma Tasarım Kıstasları
Tünel aydınlatma sistemleri, tünellerdeki güvenli trafik akışı için gerekli olan en önemli elektromekanik alt sistemlerden biri olup, aşağıda belirtilen, uluslararası direktif, standart ve kılavuzlara uygun olmalıdır.
• 2004/54/EC : Directive of the European Parliament and of the Council of 29 April 2004 Minimum Safety requirements in road tunnels
• EN 16276 – Evacuation Lighting in Road Tunnels
• CIE 88-2004 : Guide For the Lighting of Road Tunnels and Underpasses
• CIE 193- 2010: Technical Report on Emergency Lighting in Road Tunnels
• CEN CR14380:2003 Tunnel Lighting
• RABT 2006: Guidelines for the Equipment and Operation in Road Tunnels
•EN 13201 : Road Lighting
Tünel aydınlatma sistemleri yol aydınlatma sistemlerinden farklı özellikler içermektedir. Trafik hızına, trafik yoğunluğuna, gün ışığına bağlı olarak değişkenlik gösteren aydınlatma kıstaslarının sağlanması gerekmektedir. Giriş, geçiş, iç bölge ve çıkış gibi isimlendirilen ve belirli mesafelerdeki tünel bölümlerinin kendine özgü aydınlatma gereksinimleri bulunmaktadır. Tünel içerisinde yer alan acil sığınma cepleri, tahliye kapıları, tahliye yolları gibi özel alanların da amaçlarına uygun olarak aydınlatılmaları standartlar gereğidir.
Giriş ve geçiş bölgelerinde zıt ışın dağılımlı, iç bölge, çıkış bölgelerinde simetrik ışık dağılımlı armatürler kullanılmıştır. Asya yönüne giriş parıltı seviyesi 360cd/m2, Avrupa yönüne giriş parıltı seviyesi 330 cd/m2 olarak tesis edilmiştir. Her iki yönde de iç bölge parıltı seviyesi 8 cd/m2, çıkış bölgesi parıltı seviyesi de 40 cd/m2 olarak tesis edilmiştir. Yol yüzeyi genel parıltı düzgünlüğü asgari %60, boyuna parıltı düzgünlüğü asgari %80 ile sınırlandırılmıştır. Görebilme eşik değer artışı ise azami %10 ile sınırlandırılmıştır. Zıt ışın kullanılan bölgelerde kontrast katsayısı asgari 0.6, simetrik ışık dağılımlı optik kullanılan bölgelerde kontrast katsayısı en fazla 0.2 ile sınırlandırılmıştır. Tünel duvarlarında parıltı seviyesi yol yüzeyi parıltı seviyesinin asgari %70 oranında olması sağlanmıştır.
Avrasya Tüneli aydınlatma sistemini ayrıcalıklı kılan özelliklerden biri, yukarıda belirtilen dokümanlarda şart koşulan asgari parametrelerin fazlası ile yerine getirilmiş olmasıdır. Bu özelliği ile Avrasya tüneli ülkemizdeki en yüksek seviyede aydınlatılmış, aydınlatma homojenliği en yüksek, kamaşmanın en düşük olduğu tünel durumundadır.
Aydınlatma Teknolojisi
Avrasya Tüneli aydınlatma sisteminde ışık kaynağı olarak, en güncel LED teknolojisi tercih edilmiş, bu teknolojinin sağladığı bütün güvenlik ve performans özelliklerinden yararlanılmıştır. Tünel aydınlatma sistemlerinde, aydınlatma gereksinimi gün ışığına, değişken hava şartlarına, trafik yoğunluğuna ve trafik hızına bağlı olarak değişmektedir. Değişken aydınlatma gereksinimi, anlık ve oransal olarak kontrol edilebilen LED ışık kaynaklarının kullanılması ile sağlanmıştır. Tünel, çok sayıda durum algılayıcısı ile gözlenmekte, aydınlatma sistemi her duruma ve işletme senaryosuna bağlı olarak SCADA sistemi tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
LED ışık kaynaklarının en verimli şekilde kullanılabilmelerinin bir gereği durumundaki kontrol sistemi, Avrasya tünelinin önemli ayrıcalıklarından biridir. DALI kontrol sistemine entegre edilmiş bulunan armatürler ile gerekli ışık miktarı gerektiği an sağlanabilmektedir. Bakım faktörü kapsamında bulunan bütün performans kayıplarının sürekli ölçülebilmesi ve otomatik olarak telafi edilebilmesi ile asgari %60 enerji tasarrufu sağlanmaktadır.
Ürün seçimi
Avrasya Tüneli aydınlatma sistemini için en güncel standartlara uygun olarak detaylı tasarım ve teçhizat şartnameleri hazırlanmıştır. Sistem güvenliği ve sürdürülebilirliği açısından, aydınlatma sistemini oluşturan bütün alt unsurlar, en ağır işletme şartlarında dahi en yüksek performansı sağlayacak şekilde tanımlanmıştır.
Avrasya tüneli aydınlatma sistemi tedarikçisi olan Thorn firması, dünya çapında bilinen, tünel aydınlatması konusunda bilgi ve birikime sahip firmalar arasından seçilmiştir. Üretici firmalar tarafından hazırlanan tasarımlarının güncel teknolojiye uygunlukları, sağlanabilecek en üst güvenlik ve performans firma seçiminde büyük rol oynamıştır. Hedeflenen üst düzey güvenlik ve performans kıstasları sebebi ile Thorn firması Avrasya tüneli için özel aydınlatma armatürü geliştirmiş ve “Eurasia” olarak isimlendirmiştir, armatürlerin standartlara uygunluğu uluslararası bağımsız kuruluşlarca belgelendirilmiştir.
Avrasya Tüneli aydınlatma sistemini ayrıcalıklı kılan özelliklerden biri, standartlarda
şart koşulan asgari gereksinimlerin fazlası ile yerine getirilmiş olmasıdır.
Aydınlatma sistemi tesisi
Aydınlatma sistemlerinin güvenlik açısından son derece önemli olması nedeni ile hem armatür hem de besleme sistemlerinde birtakım özellikler öngörülmüştür. En ağır şartlarda dahi fonksiyonel özelliklerini korumaları öngörülen armatürlerin herhangi bir sebep ile devre dışı kalmaları halinde kontrol merkezine otomatik olarak ihbar gönderilmektedir. Besleme hatlarında oluşabilecek bir arıza halinde sistemin devamlılığı birden çok yedekleme özellikleri ile sağlanmış bulunmaktadır. Ana besleme hattında oluşabilecek bir kesinti durumunda ise aydınlatma sistemi lokal besleme noktalarında bulunan kesintisiz güç kaynaklarından enerjilendirilmektedir. Ana besleme hattı, ayrıca, dizel jeneratör sistemleri ile yedeklenmiş durumdadır.
Muhtemel armatür arızalarının giderilebilmesi amacıyla tüneldeki trafik akışını uzun sürelerle kesintiye uğratılmasının önüne geçilebilmesi için, modüler yapılandırma ile tedbirler alınmıştır. Soketli besleme bağlantılarına sahip armatürlerin özel mekanik montaj parçaları sayesinde yerlerinden sökülüp takılabilmeleri, tek kişi tarafından, çok kısa zaman içerisinde gerçekleştirilebilmektedir.
Uygunluk kontrolleri
Aydınlatma sistemi tasarım kıstaslarının standartlara ve amacına uygunluğu birden fazla uluslararası kuruluş tarafından kontrol edilmiş ve onaylanmıştır.
Aydınlatma armatürlerinin tedarikçi seçimi süreci ile birlikte uygunluk kontrolleri başlatılmış, önerilen ürünler tünel içerisinde hazırlanan deneysel alanlarda test edilerek saha performansları ölçülmüştür. Üretim aşamasında yapılan fabrika testlerinde armatürlerin bütün güvenlik ve performans testleri standartlara uygun olarak yapılmıştır.
Aydınlatma sisteminin tesisinin tamamlanması sonrasında gerçekleştirilen saha testleri ile bütün tasarım kıstaslarının sağlandığı, kontrol sisteminin amacına uygun olarak çalışmakta olduğu görülmüştür.