Yemek Atıklarının Kompostlaştırılması Ve Konut Alanlarındaki Uygulamaları
Mehmet Başaran, ECOTEC Yönetim Kurulu Başkanı
Dünyada bugün en önemli sorunlardan bir tanesi, belki de birincisi “Çevre Kirliliği” ile “Ekolojik Sistemin Tahribatı” ve buna bağlı olarak da meydana gelen “Küresel Isınma” olgusudur. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan dünyadaki hızlı nüfus artışı, sanayileşme, şehirleşme ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi sonucunda, soluduğumuz hava, içtiğimiz su, ekip biçtiğimiz topraklar kirlenmiş ve doğal kaynaklar hızla tükenmiştir.
Dünyanın sosyal, ekonomik ve çevresel olarak radikal bir değişimden geçtiği bu günlerde en azından bazı çevrelerce anlaşılmıştır ki, düşünce şeklimizi değiştirmeden ve sürdürülebilir yaşamı mümkün kılacak yeni yapılaşmalara geçmeden mevcut sistemleri korumamız mümkün değildir. Bu da ister istemez bizi “Sürdürülebilirlik” kavramını daha çok konuşur hale getirmiş ve dünyada sürdürülebilirlik sürecine doğru bir geçişi başlatmıştır.
Sürdürülebilirlik, bir sistemin hayatta kalabilme ve gelişimine devam edebilme kapasitesi olarak tanımlanıyor. Sürdürülebilir Yaşam ise birbiri içerisine geçmiş tüm sistemlerin (ekonomik, sosyal ve ekolojik) birbirlerini yok etmeden ve birbirlerini besleyecek şekilde var olabilmeleri anlamına geliyor. Hepimiz sürdürülebilir yaşam bilincimizi geliştirmeliyiz ve dünyaya artık daha farklı bir gözle bakmalıyız. Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi Başkanı Björn Stigson’un dediği gibi “Artık eskiden yaptığımız gibi işlerimizi yapamayız. Çünkü yaparsak işlerimiz kalmaz”.
Doğaldır ki yapı sektörünün oyuncuları olarak, mimarlar, mühendisler, müteahhitler, peyzaj mimarları ile yapı işletmecileri de bakış açılarını, yapı tasarlama ve iş yapma biçimlerini değiştirmelidirler. Çevre dostu yeşil bina sayılarının artması bu bakımdan örnek teşkil etmektedir. Aynı zamanda bütün alanlarda olduğu gibi yapı sektörü alanında da bir “yeşil rekabet” yaşanmakta ve sürdürülebilir sistemlerin kurulması rekabet edilir bir alan haline gelmektedir. İnsanlar araba satın alırken karbondioksit salımına baktıkları gibi konut satın alırken de çevre dostu sistemlere sahip binaları tercih etmektedirler.
Konut Alanlarında Yerinde Kompostlaştırma
Bildiğiniz gibi üretmiş olduğumuz atıklar faklı ana atık gruplarında tanımlanabilir. Konut alanlarındaki atık kompozisyonlarına baktığımızda ise ağırlıklı olarak yükün ambalaj atıkları (kağıt, plastik, metal ve cam) ile organik atıklarda olduğunu görürüz. Organik atıkların evsel atıklar içerisindeki payı ise %65 civarındadır. Bu çok yüksek bir orandır ve bir insanın günde ortalama 1kg atık ürettiğini düşünürsek organik atık miktarının günde 0.65kg seviyelerinde olduğu ortaya çıkar. Bu verilerin içerisine bahçe atıklarının katılmadığını da belirtmek isterim.
Ülkemizde katı atıkların ayrıştırılması ve geri dönüştürülmek üzere toplanması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Ancak yemek ve bahçe atıklarının geri dönüştürülmesi yani kompostlaştırılması konusunda daha yolun başında bulunmaktayız. Şu anda yapılan uygulama, organik atıkların atık sahalarına gönderilmesi biçimindedir. Organik atıkların atık sahalarına gönderilmesi karbondioksit ve metan gibi sera etkisi yaratan gazların atmosfere salımına ve çevre kirliliğine sebebiyet verir. Oysa bu atıkları geri dönüştürerek organik madde miktarı yüksek “kompost” elde edebiliriz. Dünyadaki birçok konut projesinde yemek atıklarının yerinde kompostlaştırılması ile ilgili uygulamalar yapılmakta ve elde edilen kompost yeşil alanlarda kullanılmaktadır. Yazının ilerleyen bölümlerinde bu örneklerin bazılarından bahsedeceğim.
Yemek atıklarının geri dönüştürülmesinin konut alanlarındaki uygulamasını üç ana başlık altında toplamak mümkündür. Birincisi, bağımsız dairelerdeki “Yemek Atığı Kapları ve Geri Dönüşebilir Torbalar”. İkincisi, konut alanlarında oluşturulacak “Yemek Atığı Toplama Sistemleri”. Üçüncüsü ise “Yemek Atığı Kompostlaştırma Makineleri ve Kompostun Kullanımı” dır.
1) Yemek Atığı Kapları ve Geri Dönüşebilir Torbalar Konut alanlarında kurulacak olan yemek atığı kompostlaştırma sistemlerine ilk önce bağımsız mutfaklardan başlamak gerekir. Tüm atık kategorilerinde olduğu gibi yemek atıkları da özel kaplar ile toplanmalıdır. Yemek atığı kabı -kitchen caddy- her bağımsız mutfakta olmalı ve yemek atıklarının bu kaplara atılması sağlanmalıdır. Çeşitli ebatları olan bu kapların bazıları hava alması için yüzeyleri boşluklu olarak üretilmiştir. Bu sayede anaerobik bakterilerin üremesi önlenmiş olur ve yemek atığı içerisindeki yüksek miktardaki suyun bir kısmının buharlaşması sağlanır.
Yemek atığı kaplarının içerisine de biyo-bozunur plastik torbalar konulmalıdır. Biyo-bozunur ürünler, fosil bazlı ya da yenilenebilir kaynaklı (mısır nişastası ya da şeker kamışından elde edilen etanol) olabileceği gibi iki türün de karışımı olabilir. Burada dikkat edilmesi gereken konu ham maddelerine rağmen biyo-bazlı plastiklerin hepsinin biyo-bozunur olmadığıdır. Uluslararası standartlar tarafından düzenlenen ve kompostlanabilirlik ile onaylanan biyo-bozunur plastik torbalar, içerisindeki yemek atıkları ile beraber kompostlaştırma makinesine atılırlar. Makinelerden kompostun elde edilme süresi sekiz hafta civarındadır. Bu sürenin sonunda bio-bozunur torbalar da mikroorganizmalar tarafından ayrıştırılarak kıymetli toprağa dönüşmüş olur.
2) Yemek Atığı Toplama Sistemleri
Yemek atıklarının geri dönüştürülmesi için oluşturulacak toplama sisteminin, yapının özelliklerine göre kurgulanmış olması gerekmektedir. Toplama sisteminin tasarlanması ve atık yönetimi esaslarının oluşturulması, yapının tasarım safhasında gerçekleşebilirse çok daha iyi sonuçlar elde etmek mümkündür. Ancak, mevcut yapılarda da bu sistemler uygulanabilir. Burada amaç, bağımsız mutfaklardan toplanan yemek atıklarının en kolay şekilde kompostlaştırma makinelerine ulaştırılmasını sağlamak olmalıdır.
Merkezi mutfağı olan yapılarda (otel, eğitim kurumları, yemek firmaları ve üretim tesisleri gibi) yemek atıklarını toplamak ve yönetmek daha kolaydır. Oysa konut alanlarında, bağımsız bölümlerdeki tüm mutfaklardan gelen yemek atıklarını toplamak üzere bir toplama sistemi kurgulamamız gerekir. Diğer atık gruplarını da toplama sistemine dahil edersek, aşağıda başlıklar halinde verilmiş olan yöntemleri kullanabiliriz. Bu sistemler tek başlarına kullanılabileceği gibi beraberce de kullanılabilir.
- Kapı Kapı Toplama
- Katlardaki Çöp Odaları
- Geri Dönüşebilir Malzeme Şutları
- Merkezi Noktalarda Bulunan Geri Dönüşüm Kapları
3) Yemek Atığı Kompostlaştırma Makineleri
Yemek atığı kompostlaştırma makineleri organik atığın miktarına göre çeşitli ebatlarda ve modellerde üretilmiştir. Bu makineler bina içerisine yerleştirilebileceği gibi bina dışında da uygun bir yere yerleştirilebilir. Kompostlaştırma makinelerinin enerji sarfiyatları ve işletme giderleri son derece düşüktür ve gürültüsü yoktur. Bio-filtre kullandığınız zaman da hiçbir koku sorunu yaşanmaz. Makinelerdeki kompost oluşma süresi sekiz hafta civarındadır ve oluşan kompost makineden otomatik olarak boşaltılır. Makineye koymuş olduğunuz yemek atığı miktarının %25’i oranında kompost elde edebilirsiniz.
Yemek atıklarından elde edilen kompost yani kıymetli toprak konut yerleşkesindeki yeşil alanlarda gübre olarak kullanılır. Makineden çıkan kompost eğer bir olgunlaşma sahasında saklanırsa daha uygun olur. Böylece hem kompostunuz dinlenmiş olur hem de toprak içerisindeki solucan ve mikroflora kompostun içine girebilir. Daha sonra bir birim kompostu beş birim toprakla karıştırarak kullanabilirsiniz. Bu yöntem çevreyi korumanızı sağladığı gibi birçok giderinizin de azalması anlamına gelir.
Organik Atıkların Geri Dönüştürülmesindeki Faydalar
Çöp Sorunu; Organik atık hacminiz %80-90 oranında azalır. Evsel atığın %65’inin organik atık olduğunu düşünürseniz bu çöp sorununuzu büyük ölçüde halletmeniz demektir. Çöp konteynerlerinizi azaltır ve çöp kokusu duymazsınız.
Karbon Ayak İzi; Çöp kamyonları organik atıkları atık sahasına götürürken büyük miktarda karbondioksit salımı yaparlar. Ayrıca organik atıklar atık sahalarında metan gazı salarlar ve çevre kirliliğine neden olurlar.
Geri Dönüşüm; Kompostlaştırma sayesinde geri dönüşüm oranlarınızı arttırırsınız. Çöp vergilerinin ağırlığa göre alınması ve atık saha vergileri şu anda ülkemizde uygulanmasa da yakın bir gelecekte devreye girecektir.
Kıymetli Toprak; Kompostlaştırma sayesinde yeşil alanlarınız için çok kıymetli bir gübre sağlamış olursunuz ve gübre giderlerinizi azaltırsınız. Ayrıca kompostu ekolojik bahçecilik yapmak isteyenler rahatlıkla kullanabilir.
Dünyadaki Örnekler ve “One BrIghton” Konut Projesi
Bugün dünyada sadece konut alanlarında değil birçok yapıda ve tesiste yemek atıklarının geri dönüştürülmesi ile ilgili sistemler kullanılmaktadır. Bu alanları, eğitim kurumları, hapishaneler, oteller ve catering firmaları, spor ve eğlence mekânları, alışveriş merkezleri, üretim tesisleri, ordu ve belediyeler olarak gruplayabiliriz. Tekrar konut alanlarındaki uygulamalara dönecek olursak, bu alandaki liste epeyce uzundur ancak ben sizlere biraz “One Brighton” projesinden bahsetmek istiyorum.
İngiltere’nin güney sahilinde bulunan Brighton şehrindeki bu konut projesi, eko studio’lardan üç odalı ünitelere kadar farklı yapıdaki 172 daireden oluşuyor. Aynı zamanda içerisinde ofis alanları ile halkın yararlanacağı mekânları da barındırıyor. Sürdürülebilir Yaşam ve Yeşil Bina kriterlerinin uygulandığı bu projede ilk yaşam 2009 yılında başlamış.
İnşaat malzemeleri seçilirken kullanımda yüksek performans gözetilmiş ve tedarik, üretim ve nakliye etkileri azaltılmış malzemeler tercih edilmiştir. Betonarme taşıyıcı sitemi, yeşil beton dediğimiz %50 çimento + %50 GGBS malzemeyle ve %100 geri dönüştürülmüş agregadan yapılmıştır. Sıcak su temininde ise eneri kaynağı olarak bio-kütle / ahşap peletin kullanıldığı bu projede elektrik enerjisinin yeşil elektrik yani yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmiş elektrik olduğu, One Brighton Enerji Hizmetleri Şirketi aracılıyla garanti ediliyor.
Brighton tren istasyonunun yanında inşa edilmiş olan projede, oturanlarını yeşil ulaşım alternatiflerini seçmeleri konusunda cesaretlendirmek için titiz bir sürdürülebilir ulaşım planı yapılmıştır. Arabasız bir yaşamın tasarlandığı One Brighton’daki park alanında küçük bir yer özürlü vatandaşlara ve araba kulübü araçlarına ayrılmış. Aynı zamanda mükemmel bisiklet depolama alanları oluşturulmuş.
One Brighton konut projesi, yemek atıklarının yerinde geri dönüştürülmesi ve elde edilen kompostun yeşil alanlarda kullanılmasına çok iyi bir örnektir. Bu örnek projede yemek atıklarının geri dönüştürülmesi için Big Hanna T60 kompostlaştırma makinesi kullanılmaktadır. İçerisinde biyo-bozunur torbalar bulunan yemek atığı kapları ile toplanan yemek atıkları bir şut sistemi ile binaların altlarında toplanmakta ve buradan kompostlaştırma makinelerine atılmaktadır. Elde edilen kompost yerleşim alanını yeşil alanlarında kullanılmaktadır Ayrıca yapının terasında organik sebze kutuları oluşturulmuş ve burada yaşayanlar organik sebze ve meyve yetiştirebilmektedirler.