Avrupa Birliği Yeşil Satın Alma (Kamu Alımı) Kriterleri - GPP
Dr. Pınar Erol, Çevre Mühendisi
Son zamanlarda çevre bilincinin artması ile çevre etiketlerine, yeşil binalara, çevreci ürünlere ve malzemelere talep daha çok arttı. Çevreci yaklaşımlar projelere giderek daha fazla entegre edilirken, ihalelerin de çevreci kriterler ve yaklaşımları dikkate alması kaçınılmaz oldu. Buna bağlı olarak Avrupa Birliği’nde geliştirilen Yeşil Satın Alma kriterleri ve yaklaşımı önem kazanmaya başladı. Peki, nedir Yeşil satın Alma (GPP)?
Yeşil Satın Alma’nın (Green Public Procurement) ana fikri; ürün ve servisler için yaşam döngüsü yaklaşımına ve bilimsel kanıtlara dayanan açık, doğrulanabilir, haklı (adaletli) ve iddialı çevresel kriterler oluşturulmasına dayanır.
Neden Yeşil Satın Alma Kriterlerine (GPP) Gerek Görüldü?
Bu kriterlerin çevresel katkılarının yanı sıra AB ticari pazarın bozulmamasını ve AB çapında rekabet ortamının azalmamasını desteklemesi öngörülmüştü. Genel yeşil kamu alımı kriterlerinin ticari ve kamu yönetimlerinin aldığı kararlarda oluşabilecek hata payını azaltması mümkün. Hatta birden fazla ülke ile ticareti bulunan firmalara ve özellikle farklı alım prosedürlerine hakim olabilmesi sınırlı olan KOBI’lere özel avantaj da sağlamakta.
2008 yılında AB komisyonunun iletişim dökümanında kamu alımlarının daha iyi bir çevre için düzenlenmesi ön görülmüş ve genel yeşil kamu alımı kriterlerinin oluşturulması önerilmişti (COM(2088)400 – Brüksel, 16.07.2008.).
Bu dökümanda öncelikli sektörler: İnşaat (ahşap, alüminyum, çelik, beton, cam gibi ham maddeler ile birlikte cam çerçevesi, duvar ve yer kaplamaları, ısıtma ve soğutma ekipmanları, binanın kullanım aşaması ve kullanım sonrasındaki faktörleri, bakım hizmetleri v.b.’ni de kapsayacak şekilde); gıda ve ilgili hizmetler; ulaşım ve ilgili hizmetler; enerji (elektrik, yenilebilir enerji kayanaklarından gelen ısıtma ve soğutma dahil); büro ekipmanları ve bilgisayarlar; giyim, uniforma ve diğer tekstiller; kağıt ve basım hizmetleri; mobilya; temizlik ürün ve hizmetleri; sağlık malzemeleri sektörleri olarak listelenmiştir.
Yeşil Satın Alma Yaklaşımı
Yeşil Satın Alma yaklaşımı her sektör için genel ve kapsamlı olmak üzere iki tip kriter öneriyor.
Genel kriterler: Herhangi bir sözleşme otoritesinin kullanımı ve ana çevresel etkilerin belirlenmesi için kullanımı uygundur. Bu kriterler ilaveten asgari bir verifikasyon çabası ve maliyet artışı oluşturucak şekilde tasarlanmışlar.
Kapsamlı kriterler: Pazardaki mevcut olan en çevreci ürünü satın almak isteyenler için tasarlanmış. Bunlar ayrı bir verifikasyon çabası gerektirip az daha maliyetli olabilirler.
Yeşil Satın Alma (GPP) ürünün yaşam döngüsündeki her çevresel etkisini detaylandırarak ele almaya kalkışmaz. Daha çok mevcut çevre etiketlerinden ve/veya yaşam döngüsü bilgilerinden makul olanlarından faydalanıp en etkili faktörlere odaklanır.
AB düzeyinde Yeşil Satın Alma (GPP) gönüllük esasına dayanmakla birlikte üye devletler geliştirilmiş olan genel Yeşil Satın Alma (GPP) kriterlerini onaylayıp uygulamaya almaya davet edilmişlerdir. Bu da ancak Ulusal Eylem Planlarına entegre etmeleri ve Yeşil Satın Alma (GPP) kılavuzu geliştirilmesi ile olabilecektir.
Yeşil Satın Alma Kriterleri
İlk yeşil satın alma kriterleri yine 2008 yılında AB satın alma direktifleri ve ‘Yeşil Satın Alma’ olarak yenilenme çerçevesinde hazırlanmıştır. İlk olarak uygulamaya en uygun 10 sektör belirlenmiştir. Bunlar kopya ve grafik kağıtları, temizlik ürün ve hizmetleri, büro için bilişim teknolojisi ekipmanları, inşaat, ulaşım, mobilya, elektrik, gıda ve ilgili hizmetler, tekstil, bahçecilik ürün ve hizmetleri’dir.
2010 yılı Temmuz ayında camlar, sırlı kapılar ve tepe camları, termal yalıtım, sert zemin döşemeleri, duvar panelleri, kojenerasyon üniteleri, yol inşaası ve trafik işaretleri, cadde ışıklandırmaları ve trafik ışıkları, cep telefonları şeklinde sekiz (8) yeni sektörü ilave eden ikinci bir Yeşil Satın Alma Kriterleri grubu da yayınlanmıştır.
Bu pratik uygulama aracı kamu satın alımları, yeşil satın alma eğitimleri ya da kamuda yeşil satın alma entegrasyon çalıştayları için hazırlanmış ve üç birbirinden bağımsız modülden oluşturulmuştur:
1. Stratejik modül: Yeşil Satın Alma’ya politik destek sağlamaya çalışan
2. Hukuki modül: Yasal hususları açıklayan
3. Operasyonel modül: Satın Alma görevlilerine destek sağlayan
Neye Dayanır?
Yeşil Satın Alma kriterleri mevcut çevre etiketleri ile ilgili endüstriler, sivil toplum kuruluşları ve üye ülkeler gibi paydaşlardan toplanan bilgilere dayanan kanıtlanmış verileri baz alır. Kanıtlanmış bilimsel bilgi ve verileri yaşam döngüsü yaklaşımına adapte edip paydaşları sorunları tartışıp fikir ve oy birliği oluşturmaya angaje eder.
Yeşil Satın Alma Ürün Dökümanları
Yeşil Satın Alma kriterlerini uygulayan her sektör için Ürün Dökümanlarındaki (Product Sheet) genel akış kapsam, ana çevresel etkiler, sektöre özgü yeşil satın alma kriterleri, maliyetlendirme ve ilgili Avrupa Birliği mevzuatı ve bilgi kaynaklarının dökümü şeklindedir.
İnşaat Sektöründe GPP Ürün Dökümanı
İnşaat sektörü için hazırlanan yeşil satın alma ürün dökümanı inşaat işlerine dair tüm ısıtma, soğutma ve havalandırma gibi servislerin tedariğinden elektriğin sağlanmasına kadar satın alma önerileri içerir. Kamu hizmetleri ve ofis binalarının planlanmasından inşaasına, kullanımına ve bertarafına kadar tüm aşamalarını ele alır. Her aşama için çevresel etkiler tanımlanmıştır. Bunlar enerji tüketimi, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı, inşaat malzemeleri ve ürünleri, atık ve su yönetimini içerir. Hatta inşaasını etkileyecek mimarın tecrübesi, takibi ve kullanım faktörlerini de kapsar. Önerilen yaklaşımda binaların tek tek biraraya gelmiş parçalar yerine bir bütün, bir sistem olarak değerlendirilmesi esastır. Bu kriterler hem yeni yapılacak olan binalara hem de eski binaların yenilenmesi ve bakım onarım sözleşmeleri için kullanılabilir.
İnşaat işlerini Yeşil Satın Alma açısından ele alırken dikkate alınacak ana konular, ürün dökümanında Grafik 1 deki şekilde sınıflandırılmıştır. İnşaat işlerinin tüm sürecinde oluşabilecek ana çevresel etkilerin Yeşil Satın Alma Yaklaşımına nasıl yansıtılabileceği Tablo 2 de genel olarak tanımlanmıştır.
Nasıl Uygulanır?
Örnek Uygulamalar Nelerdir?
Malta’daki geleceğin okulları
Malta adasındaki Geleceğin Okulları Vakfı ülkedeki tüm okullardan sorumlu bir vakıf. Pembroke’deki 2009 yılında yapılan ilkokul inşaatı yeni bir proje olup ilk kendi enerjisini kendi üretebilen (enerji açısından kendi kendine yetebilen) bir okul. Bu okul güneş ve rüzgar enerjisi ile hem kendi elektiğini hem de sıcak suyunu üretebiliyor. Aynı zamanda iki katlı bir okul olmasına rağmen her öğrencinin özellikle özel durumu olanların sınıfına rahatlıkla ulaşabileceği şekilde tasarlanmış. Bu okul inşaa edilirken Yeşil Satın Alma (GPP) kriterleri kullanılmış.
Halka açık ihale sürecinde kullanılan Yeşil Satın Alma kriterleri olarak:
- İhale katılımcıları projeyi gerçekleştirebilecek ve yüksek çevresel performansı sağlayabilecek teknik kapasitelerini göstermeleri yani ya bu kapasiteyi kendi bünyelerinde bulundurmaları ya da iş ortaklarının konuyla ilgili uzmanlarının bulunması,
- İnşaat alanının yakınındaki flora ve faunanın özellikle yıkım esnasında etkili bir şekilde korunması,
- Yenilenebilir enerji kaynaklarından kendi enerjisini üretip enerjisi kendi kendine yeten bina olması,
- Enerji ve su verimliliğini saplayacak tedbirler alınması,
- Doğal ışığı kullanan akıllı aydınlatma sistemlerinin uygulanması istenmiştir.
Bunlara ilaveten ek puanlar ise çevresel kriterlere uygun inşaat malzemesi ve ürünlerin (örneğin teknik şartnamedeki binanın tüm enerji ihtiyaçlarını (ısınma, soğutma, sıcak su, havalandırma ve elektrik) baz alarak daha az enerji tüketen) kullanılmasına verilmiştir.
Çevresel Getirisi:
Binada tüketilen enerji az olup artan enerji ulusal elektrik tedarikçisine satılmış. 10 aylık bir süre de Fotovoltaik (PV) ve rüzgar tribünlerinden 35000 kWh nerji üretilmiş. Kullanılan inşaat malzemeleri güvenli ve tehlikeli madde içermeyip uluslararası sülfür heksaflorid (SF6) ve uçucu organik karbon bileşikleri (VOCs) sınır değerlerini sağlamış. Okul genelinde su tasarruflu tesisatlar ve güneş enerjisi ile işletilen su ısıtma sistemleri kullanılmış.
Finlandiya’daki Pasif Ev standardında Sosyal Konutlar:
Finlandiya’da birkaç belediye adına sosyal konutlar inşaa eden VASO adlı kar amacı gütmeyen kurum 2009 Ocak ayında Naantali’de 2-5 odalı (57-105 m2) 31 tane ‘Pasif Ev’ standardında bina inşaa ettirmiştir. Bu binaların tasarımı halka açık bir grup uzman ekibiyle tamamlandıktan sonra inşaası için hazırlanan ihale de işi alacak firmanın inşaat mühendisliği, enerji çözümleri ve ısıtma, soğutma ve iklimlendirme (HVAC) sistemleri için uzmanlığa sahip olmasını şart koşmuştur.
Bunun yanısıra çevresel ihale kriteri olarak da brüt ısıtmalı alan başına:
Isıtma enerjisi ihtiyacı ≤ 20 kWh/m²/v
Toplam primer (birincil) enerji ihtiyacı ≤ 130 kWh/m²/v
Hava sızıntı oranı n50 ≤ 0.6 1/h gibi sınır değerler belirlemiştir.
Ayrıca katılımcıları eleme kriteri olarak da: Yaşam Döngüsü Maliyeti ve önerilen enerji üretim metodunun (jeotermal, ahşap yongaları, ütle v.b.) CO2 emisyonları dikkate alınmış.
Çevresel Getirisi: Finlandiya’daki ‘pasif ev’ standardları zaten belirli bir CO2 emisyonu azaltımını sağlamaktadır. İlaveten yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması da biraz daha CO2 emisyonu azaltımı sağlamış.
Viyana’daki Sürdürülebilir/Yeşil Hastane:
Viyana’nın kuzey doğusunda 800 yataklı bir sürdürülebilir hastanenin planlanması için 2006’da Avrupa çapında ihaleye çıkılıp 2008’de mimarisi için yapılan yarışma ile planlama ve tasarımı tamamlanıp 2012’de inşaasına başlanacakmış. Özel bir uzman grubunun çalıştay sonuçlarını ve bazı yeşil bina standardlarını baz alarak projeye özel sürdürülebilirlik şartları geliştirilmiş. Bunlar projenin planlanmasından hastanenin yapılmasına kadar olan tüm proje aşamalarını kapsayan detaylı kriterleri oluşturmuş.
Bu şartların belli başlı kapsamları ve içerdiği kriterlerde aşağıdaki gibidir:
İnşaat sahası: Hiç bozulmamış doğal alanların korunması; binanın çevresindeki doğal dokuya uyumlu olması; temiz su ve yağmur suyu kullanımı; iyi ulaşım ağına sahip olması
İç mekan: Termal konfor; iç mekan hava kalitesi; kullanım esnekliği; erişim; kullanıcı kontrolü (havalandırma, gölgeleme, aydınlatma)
Enerji: Bütün enerji ihtiyacının en aza indirilmesi; enerji yönetimi uygulanması (sayaçlarla); ekolojik enerji (semt ısıtma ve soğutması; fotovoltoik ve yenilenebilir kaynaklar)
İnşaat: Sahada çevre koruma; ÖkoKauf Wien standardlarına göre atık, toz, gürültü ve titreşim azaltımı; kolay temizlenip bakımı yapılabilen inşaat malzemeleri kullanımı
Bu sürdürülebilirlik şartları aynı zamanda planlama ve uygulamanın aşamaları için kontrol listesi görevi de görmesi öngörülmüş. Bu şartların hastanenin işletilmesi aşamasına da taşınması planlanmış.
Çevresel Getirisi: CO2 emisyonlarının azaltımına katkısı ısınma için enerji tüketiminde %25 ve soğutma için gereken enerjide %20 olarak hesaplanmış.