Avrupa'nın Dördüncü Yeşil Başkenti: NANTES

Hüma Şahin, Şehir ve Bölge Planlama ve Mimarlık Öğr., İTÜ

Kentsel alanda çevre dostu yaşamla, diğer şehirlere örnek teşkil etmesi açısından önde gelen şehirlerin yer aldığı "Avrupa Yeşil Başkenti" unvanını, 2013 yılında, sürdürülebilir ulaşım ve CO2 salımının azaltımı projeleriyle Nantes üstlendi. Fransa'nın ‘yeşil cennet’i olarak nitelendirilen şehrin ödülü kazanmasındaki başlıca sebep; bir liman üzerine kurulmuş sanayi kenti olarak sürdürülebilir kalkınma adına önemli adımlar atmış olması.

‘MAVİ’ VE ‘YEŞİL’İN BİRBİRİYLE VE KENTLE BAŞARILI UYUMU

Nantes, Kuzey Fransa'da Atlantik Okyanusu'na 55 km mesafede, Loire Nehri üzerinde konumlanmış olan Pays de la Loire Bölgesi'nin başkenti. Fransa'nın en büyük altıncı metropoliten şehri olan Nantes, 285 bin kişilik nüfusa sahip. Kent sınırları içerisinden geçen Loire Nehri ile yeşil alanlarını birbirine çok iyi entegre etmesinin yanında, nehrin kenti bölen kollarına sürdürülebilir su yönetim programları uygulanıyor. Nantes "Avrupa Yeşil Başkenti" seçilmeden önce de bu özellikleriyle dikkat çekmeyi başarmış bir kent. 2003 yılında Fransız haftalık yayını L'Express, Nantes'ı Fransa'nın en yeşil şehri seçmiş, bir diğer haftalık yayın olan Le Point, Nantes'ı 2003 ve 2004 yıllarında iki yıl üst üste "yaşanılacak en iyi yer" olarak belirlemişti. Ağustos 2004 yılında ise Time Magazine, Nantes'ı "Avrupa'nın en yaşanılabilir şehri" olarak seçti.

GÜNÜMÜZDEKİ KENT DOKUSUNUN OLUŞUMU

Erken Roma Dönemi'ne uzanan bir ortaçağ kenti olan Nantes'ın ortaçağ kenti dokusu günümüzde de okunabiliyor. Şehrin formunun belirleyicisi olan bulvarlar, oluşturdukları yay ile aynı zamanda şehrin gelişim sınırlarının da belirleyicisi. Kent ilk önemli genişlemesini 18. yüzyılda yaşamış. Şehir Barok Dönem'de Hausmann tarzı uygulamalarla, Paris Strasbourg Caddesi formuna benzer izler taşımaya başlamış. Bu dönemde Nantes sınırları içindeki dar sokakların yerini birçok düz ve geniş bulvarlar alırken, kent 19. yüzyılda kent merkezi eşmerkezli şekilde genişlemeye devam etmiş. Tarihi merkezde yer alan ve İkinci Dünya Savaşı sırasında bombalanarak yıkılan tarihi yapıların yerini modern yapılar almış.

Şehir merkezinde "Volontaires-de-la-Défense-Passive" şeklinde nitelendirilen 1950'lerin tipik kasaba yapısı göze çarpıyor. Nantes'de eski ve yeni dönem yapılarının aynı cephede buluşması da alışıldık bir durum. 1960-1970 yılları arasında Loire Nehri kıyısında ve kentin farklı noktalarında kentsel alanların oluşumu görülmeye başlamış. Bu dönemde kenti sonradan önlem almaya ve politikalarını değiştirmeye itecek "kentsel yayılma" politikasının yaygın olduğu görülüyor. Yayılımın karakterini belirleyen etmenler arasında ise düşük maliyetli konut, alışveriş merkezleri, hizmet ve yeşil alanlar geliyor. Nantes aynı zamanda coğrafi konumunun deniz ticareti ve liman uygulamalarındaki erişilebilirlik açısından sağladığı avantaj ile 19. yüzyılda sanayi şehri haline geliyor.

SANAYİ KENTİNDEN EKOLOJİK METROPOLE DÖNÜŞÜM

Nantes, sınırları içerisinden geçen Loire Nehri ile şekillenmiş bir coğrafyada sahip olduğu liman ile sanayi açısından kilit bir görev üstleniyor. Fransa'nın en büyük liman kentlerinden Nantes, petrol rafinerisi ve petrokimya sanayisini de kapsayan bir kent. Uzun yıllar boyunca sanayi alanında gelişim gösteren şehir son yıllarda -90'lı yıllarda geçirdiği sanayi krizinin de etkisiyle- sanayi kentinden ekolojik metropolise dönüşme yolunda, kentsel ölçekte geçirdiği dönüşümlerle Avrupa'nın yeni merkezlerinden biri olmayı amaçlıyor.

Nantes mimari ve kentsel ölçekte hazırladığı konsept projelerle şehre yeni bir çehre kazandırma adına önemli atılımlar yapıyor. Tersane faaliyetleriyle uzun yıllar kentin kalbi olma görevini üstlenen Ile de Nantes Bölgesi'nin (340 hektar) geçirdiği dönüşüm, kentin değişen ve gelişen tüm politikalarının habercisi niteliğinde. Bölgeye uzun yıllar sanayi hakimken tüm aktiviteler için uygun bir yer haline getirilmesi adına bölgede kültür merkezlerinin yaratılması, rekreasyonel alanların oluşturulması, eğitim enstitülerinin yapılması, altyapı çalışmaları, yeni kamusal alanların yaratılması ve yeni konut alanı projelerinin yürütülmesi bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Kentin büyüme politikalarında yoğunluk artırımı ilkesi üzerinden gidildiğinde 2020 yılına kadar, kent merkezinde yer alan Ile de Nantes Bölgesi'nde yoğunluğun 57 kişi/hektardan 100 kişi/hektara çıkarılması planlanıyor. Ağır sanayi, geçmişte birçok kentte şehir merkezinde yer alırken, çevreye ve doğaya verdiği zararın anlaşılmasıyla bu tür ünitelerinin –tersane gibi- kentin dışına taşınma fikri Nantes'ta görülmeye başlıyor. Bu bölgedeki sanayi alanlarının etkisi bir yandan azaltılmaya çalışılırken diğer yandan yeni yatırımlar çevreci ve sürdürülebilir bir sanayi alanının oluşturulması anlayışıyla projelendiriliyor.

KÜÇÜK ÖLÇEKTE DÖNÜŞÜM PROJELERİ

Nantes kentinde atılacak adımlardan önce mahalle konseyleri aracılığıyla yerel halkın fikirlerini danışabileceği platformlar yaratılıyor. Şehirde yeni sosyal konut alanları yaratma ve terk edilmiş komşuluk birimlerinin ıslahını amaçlayan küçük ölçekte kentsel dönüşüm projeleri yürütülüyor.

Nantes Limanı 1970'li yıllara kadar Loire Nehri'nin iki kolu ile çevrelenmiş şehrin 11 mahallesinden biri olan ve şehrin ortasında yer alan Ile de Nantes'da konumlandı. Liman bu yıllardan sonra Loire Nehri'nin ağzında yer alan Saint-Nazaire'e taşındı. Dönüşüm projelerine başlanmasıyla sonraki 20 yıl içerisinde bölgeye (Ile de Nantes) birçok farklı hizmet sektörü gelmişse de ekonomik güçlükler nedeniyle bölgede hayat bulamayıp kapandı. 2000'li yıllarla Nantes'da, Paris'teki büyük şirketler tarafından finanse edilen ve önemli bulvarları kapsayan toplu konut ve emlak projeleri furyası boy gösterdi. Projeler belediye tarafından vergi 2004 ve 2009 yılları arasında 11 bin konut alanı yaratıldı 2001 yılında Ile de Nantes Bölgesi'ni şehrin yeni merkezi haline getirmek adına yeniden yapılandırma projeleri uygulandı. Yürütülen proje dahilinde bölgenin batısında önceden tersane olarak kullanılan alanda yeni bir yerleşim alanı yapılması planlanıyor. Bölge için yakın gelecekte sürdürülebilir arazi kullanımı, enerji tüketiminin minimum seviyelere çekilmesi, atık kontrolü, yerel-bölgesel ulaşım ağlarının güçlendirilmesi gibi politikaların izlenmesi bekleniyor.

NEDEN NANTES?

İklim Değişikliği

Kentlerin iklim değişikliğindeki etkisinin bilincinde olan Nantes Metropol Alanı, sera gazı salımını 2020 yılında %30, 2025 yılında ise %50 oranında azaltmayı planladıkları İklim Planı'nı 2007 yılında onayladı. 2010 yılının Haziran ayında iklim üzerine yapılan atölyeler mobil hale getirilerek şehir sakinlerinin sorunlardan haberdar edilmesi ve konuyla ilgili bilinçlendirilmeleri sağlandı.

Sürdürülebilir Yerel Ulaşım

Nantes, Fransa'nın tramvayla tanışan ilk şehri. Yılda kişi başına düşen toplu taşıma seyahatlerinde Paris ve Lyon'dan sonra üçüncü sırada yer alması, otobüs yolları ile daha düşük maliyetlerle tramvay kalitesinde hizmet vermesi, özel araçların ortak kullanımı, belirli noktalardan kentlilere bisiklet kiralama olanağı sunması ve şehir sakinlerinin %95'i toplu taşıma ağlarına 300 metreden az bir mesafede yaşamaları gibi durumlar düşünüldüğünde sürdürülebilir ulaşım alanında öncü niteliğe sahip bir şehir olarak anılabilir.

Geçtiğimiz 10 yıl içerisinde Nantes, toplu taşıma ve bisiklet odaklı bir sürdürülebilir ulaşım politikası izledi. Kent merkezinin gelişimi, araçların rolünü minimuma çekip, yaya dolaşımını optimum düzeyde tutacak şekilde planlandı. Kent özel araca alternatif olarak getirdiği politikalarla 1999 yılından 2009 yılına kadar geçen 10 yıl içerisinde özel araç kullanımını %55'ten %50 seviyelerine çekti.

Bugün 3 farklı hat halinde toplamda 42 km'lik bir alanı kapsayan Nantes tramvay hattı Fransa'nın en uzun tramvay hattı sayılıyor. 2 navibus (Loire Nehri'nde ulaşımı sağlayan deniz aracı), 7 km'lik otobüs yolu ve 59 otobüs hattıyla kentin ulaşım ağı günde ortalama 477 bin sefere olanak sağlıyor. Kent toplu taşıma alanındaki atılımlarına yeni tramvay yolları, yüksek kalitede otobüs, bisiklet için altyapı yatırımlarıyla (400 millik -644 km- bisiklet yolu) ve navibus yatırımları ile gelecek yıllarda da devam edecek.

Ulaşım politikaları, hava kirliliği ve karbondioksit salımının azalmasına katkıda bulunurken, kent 2020 yılı itibariyle CO2 salımını dörtte bir oranında azaltmayı hedefliyor. Şimdiye kadar izlenen politikalar sayesinde hava kirliliğinin göstergesi arasında yer alan moleküllerin, hava kirliliğini belirleyici limitin alt seviyelerine çekildiği gözlemleniyor. Kişi başına düşen karbon dioksit salımının 4.77 tona düşmesi bu ulaşım politikası ve iklim planlamalarının bir sonucu. 1826 yılında hizmete giren otobüsleriyle dünyada ilk toplu taşıma sistemine sahip olan şehir unvanını alan Nantes'i kısa bir süre sonra benzer toplu taşıma sistemleriyle Paris, Londra ve New York takip etti. Dünyada ilklerden olan ve 1851 yılında hizmete giren tren yolu, Nantes sınırları içerisinde yeni sanayi alanlarının oluşmasıyla sonuçlandı.

Kentsel Yeşil Alan

Nantesliler kentsel yeşil alanlara 300 metreden kısa bir mesafede ikamet ediyor. Bununla da yetinilmeyip, kamusal yeşil alan, park ve bahçelerin, sosyal yaşama ve bireyin gelişimine katkısı göz önünde bulundurarak, bu alanların sayısında her geçen gün artış sağlanıyor. Nantes Metropoliten Alan'da kişi başına düşen yeşil alan 57 kişi/hektarlık bir orana sahip (İstanbul'da bu oran 6.4 kişi/hektar). Şehir içinde yer alan yeşil alanlarda 2006 yılı itibariyle zirai ilaç kullanımı yapılması yasaklandı. Yer döşemeleri ve benzeri alanlarda yeniden hayat bulan yabani otlar ile bu bölgelerde doğal ve biyolojik çeşitlilik korunurken aynı zamanda da yapılaşmış çevreden doğal çevreye geçiş yumuşatılmış. Buna rağmen Avrupa Konseyi Jüri Üyeleri yeşil alanların şehrin geneline orantılı bir şekilde dağılmamış olduğu kanısında.

Sürdürülebilir Arazi Kullanımı

Nantes'ın "yeşil kent" olma algısının temelinde "kentsel yayılıma" karşıtı bir görüş olan "kompakt" ve "yoğun" bir şehir anlayışı var. Nantes, kentlerin sınırlarını belirlemeden yayılarak büyümesinin getireceği sorunların farkında olan bir şehir olarak kentsel büyümeyi yoğunluk artırımı ile çözmeye çalışıyor. Bir yandan da yapılaşmış çevreden geriye kalan tarım arazilerinin aktif hale getirilmesine ve ekilebilir arazilerin yapılaşmadan korunuyor olmasına özen gösteriyor.

Sürdürülebilir arazi kullanımını destekleyen programla, Nantes %60 oranında tarımsal ve yeşil alanı korumaya alarak, kenti yerel tarıma teşvik ediyor. Üretim ve tüketimin yerel ölçek dahilinde gerçekleştirilmesi için yapılan teşvik ile Nantes sınırları içerisindeki ürünler kent içinde ve çevresinde yer alan 330 çiftliğin 130'unda satılıyor.

Doğa ve Biyolojik Çeşitlilik

Su ve yeşillik öğelerinin ağır bastığı şehir, biyolojik çeşitliliği arttırmak amacıyla kent içindeki yeşil alanların çevre yeşil alanlarla bağlantısının kurulmasını ve tarım faaliyetlerinin devamlılığının sağlanmasını hedefliyor. Bu amaçla sanayi faaliyetinden geri kalan topraklarda tarım faaliyetlerini yeniden canlandırmayı planlayan şehirde ayrıca 2004 yılından 2009 yılına kadar geçen 6 yıl süresince zirai ilaç kullanımı %85 oranında azaltıldı.

Hava Kalitesi, Atık Madde Yönetimi ve Gürültü Kirliliği

Planlama sürecinin temeline yaşam ve hava kalitesini yerleştiren şehir, sakinlerine 300 metreden kısa bir mesafe kat ederek zirai ilaçlardan arındırılmış yeşil alanlara ulaşmalarına olanak veriyor. Hava kalitesinin daha iyi seviyelere yükseltilmesi, gürültü kirliliğinin minimum düzeylere indirilmesi ise hayata geçirilmek istenen diğer politikalar arasında. Gelecek yıllarda öncelikle ele alınacak bir diğer konu ise halkı atık madde azaltımı konusunda bilinçlendirmek. Şehirde atıkların geri dönüşümünün doğaya minimum etki ile sağlanması amacıyla Ile de Nantes Bölgesi'nde (Nantes Adası) belirli bölgelere kompost alanı fonksiyonu yükleniyor.

Nantes farklı değerlendirme ölçütlerinde önemli başarılar elde ederek "Yeşil Başkent" sıfatını kazanırken, aşılması gereken sorunlardan ikisi, atık madde yönetimi ve enerji kullanımı olarak görülüyor.

ÖNCÜ KENT OLARAK NANTES

Nantes, global ortamda önemli çevreci adımlar atan bir şehir. İklim değişikliği ve enerji konularında "Avrupa Şehirleri Çalışma Grubu" (Eurocities Working Group) Eşbaşkanlığı yapan Nantes, Avrupa Şehirleri Kalkınma Beyannamesi’nde 90 imzayla temsil edilen bir şehir olarak attığı adımlarla uluslararası düzeyde varlığından söz ettiriyor.

"Avrupa Yeşil Başkent"i olmaya aday diğer şehirlerle karşılaştırıldığında Nantes, şehir planlaması açısından "kontrollü büyüme" politikalarıyla güçlü fikirler ortaya koyuyor. Nantes aldığı ödül ile diğer Avrupa şehirlerine planlı ve kontrollü gelişim politikalarının, çevreyi ve ekonomiyi feda etmeden atılacak doğru bir adım olduğunu göstermiş oldu. Elbette Nantes'ın başarısının ardında yatan yerel sivil örgütlenmelerin rolü de irdelenmeye değer.

Avrupa vatandaşlarının %82'si şehirlerde yaşarken, "Avrupa Yeşil Başkenti" projesinin odaklandığı şehirler, korunan şehirler değil; kentlilerin çevreyi ve doğanın gerekliliklerini göz önünde bulundurarak yaşadıkları ve tüketimlerini bu bağlamda sınırladıkları şehirler. Bir tür, bozduk-düzeltelim. Keşke hiç gerekmeseydi.

KAYNAKLAR

Nantes Resmi Sitesi, http://www.nantes.fr Nantes Metropoliten Alan Resmi Sitesi, http://www.nantesmetropole.frAvrupa Birliği Avrupa Yeşil Başkenti Resmi Sitesi, www.europeangreencapital.euhttp://en.nantes-tourisme.com