Yapay Sulak Alanlar Nedir ve Nasıl Çalışır?
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Sulak alanlar konusunda farkındalık yaratmak amacıyla her 2 Şubat Dünya Sulak Alanlar Günü olarak kutlanır. Bu gün aynı zamanda 1971'de uluslararası bir antlaşma olarak kabul edilen Sulak Alanlar Sözleşmesi'nin yıl dönümü olarak kutlanır. Sözleşmenin yürürlüğe girmesi neden başlıca nedenler ise dünyadaki sulak alanların yaklaşık % 90'ının 1700'den beri bozulmuş olması ve ormanlardan üç kat daha hızlı yok olmasıdır. Bu sistem biyolojik çeşitliliğe, iklimin azaltılmasına ve adaptasyonuna, tatlı su mevcudiyetine, dünya ekonomilerine ve çok daha fazlasına katkıda bulunan temel ekosistemlerdir.
Bu farkındalık ve kutlama anından hareketle yapay veya yapılı sulak alanlar olarak bilinen atık su arıtma sisteminin özellikleri ve avantajları aşağıdaki gibidir. Adından da anlaşılacağı gibi bu yöntem kalıcı veya mevsimsel olarak sular altında kalan — bataklıklar, mangrovlar — ve doğal bir işlemle suyu temizleyen ve filtreleyen doğal ortamları simüle eder.
Su bitkilerinin yaşadığı göller veya sığ yapay kanallardan oluşan yapay sulak alanlar, ilk olarak 1950'lerin ortalarında Almanya'da Kathe Seidel tarafından Max Planck Enstitüsü'nde fenolleri gidermek ve sütteki organik yükü azaltmak için kullanıldı. Bugün 70 yıldan uzun bir süre sonra sistemin kapsamı evsel ve endüstriyel atık suların, gri su veya yağmur suyu akışının arıtılmasını içerir. Ayrıca madencilikten sonra arazinin geri kazanılması için veya arazi kullanımı nedeniyle azalan doğal alanlar için bir etki azaltma önlemi olarak tasarlanabilir. Genel olarak sulak alanlar biyolojik filtre görevi görerek organik madde, patojenler ve ağır metaller gibi çeşitli kirleticileri giderir.
Uygulamada sulak alanlar kimyasal, fiziksel ve biyolojik sistemler yoluyla karmaşık organik maddelerin parçalanmasında rol oynayan mikroorganizmaların çoğalmasını teşvik eder. Bu sistemin işleyişinden makrofitik su bitkileri sorumludur. Ortaya çıkan veya yüzen şekilde olabilirler. Yüzen tipler çoğu katı maddenin çökeltme veya bitki kök sistemine emilme yoluyla giderildiği nispeten sığ su yollarına sahip tasarımlarda kullanılır. Öte yandan ortaya çıkan tip, kök sistemi tortuya bağlı olarak doğal sulak alanlarda baskın formu temsil eder.
UNESCO verilerine göre 884 milyon insanın içme suyuna, 2,6 milyar insanın temel sanitasyona erişemediği bir bağlamda yapay sulak alanlar önem kazanmış. Sulak alanlar, tropik iklimlere iyi uyum sağlamalarının yanı sıra düşük maliyetleri, kullanım ve bakım kolaylığı ve peyzaj etkileşimi potansiyeli ile birleştiğinde ideal bir araç olarak kabul edilir. Bu sistemlerin nispeten düşük maruz kalma oranlarına sahip aerobik arıtmalar oldukları için koku üretmediklerini de belirtmekte fayda var. Görünür bir su tabakası olmadığı için sivrisineklerin çoğalmasını teşvik etmez.
Yıllar geçtikçe yapay sulak alanlar oluşturmak için arıtılacak atık suyun özelliklerine, istenen besin giderim verimliliğine, üretilen biyokütlenin kullanımına olan ilgiye ve peyzaj sonucuna bağlı olarak bir dizi teknik geliştirilmiş ve uygulanmış. Günde tahliye edilen her 160 litre su için 1-2 m2' yer gereklidir (kişi başına düşen ortalama su tahliyesine eş değer). Ayrıca alanın %40'ı destek alanları, erişim vb. için ayrılmalıdır.
Teknik, ekonomik ve çevresel açıdan sürdürülebilirliğin simgesi olarak inşa edilen sulak alan, SBN - "Doğa Temelli Bir Çözüm" olmasıyla öne çıkıyor. Sürdürülebilir şehirleri entegre etmeyi amaçlayan şehir planlamasına alternatif olarak görülen bir stratejidir. Ayrıca bu konunun önemi 2030 yılına kadar içme suyu ve sanitasyona eşit erişim sağlayan 17 SDG'den (Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri) daha doğrusu SDG 6'da yer alır. Örnek olarak tuvaletlerdeki atık suları toplayan, arıtan ve temizleyen yapay bir bataklığın oluşturduğu bir topluluk bahçesi olan "Sular Arasında" olarak bilinen projeden ve Almanya'nın en kirli nehri olan Emscher Nehri'nden bahsetmekte fayda var. Başka bir örnek, Xuhui Runway Park'tır. Bu yenilikçi kentsel yenileme projesi, Şanghay'ın kentsel gelişim tarihini birkaç sulak alanın yapay olarak yaratılmasıyla birleştiriyor.