Sürdürülebilir Toplumlar İçin Bir Yöntem Çerçevesi: ‘’Breeam Communities’’

Aslı Süner, Y. Mimar

Sürdürülebilir gelişim yatırımlarında çevresel etkileşimlerin yanı sıra ekonomik ve sosyal faktörlerin de bir arada düşünülmesi ve planlama sürecine dahil edilmesi, projelerin etkin bir şekilde hayata geçebilmelerinde çok önemli rol oynamaktadır. Bu süreç içerisinde arsa sahibi, yatırımcı, planlamacı, tasarımcı ve yerel otoritelerin birlikte, aynı sürdürülebilir hedefler doğrultusunda çalışabilmesi için bir değerlendirme çerçevesi standardı ihtiyacı doğmaktadır. Dünyanın çeşitli yerlerinde sürdürülebilir yapıları sertifikalandırma sistemleri, günümüzde artan büyük ölçekli planlama çalışmalarını da benzer çerçevelerde değerlendirmek için çalışmalar yapmış ve pilot projelerle birlikte sürüdürülebilir toplumların planlaması için de yeni metodolojiler başlatmışlardır.

Sürdürülebilir Toplum Nedir?

Birleşik Krallıklar Hükümetinin tanımına göre ‘’Sürdürülebilir Toplumlar” mevcut doğal kaynakların sınırları içinde toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilecek geliştirme, planlama ve inşaat süreçlerini kapsamalıdırlar. Bu süreçlerin oluşturduğu projeler hem şimdi hem de gelecekte her kesimden kişinin yaşayıp, çalışmak isteyebileceği alanları oluşturmalıdır. Bu alanlarda öngörülen yapısal ve çevresel işlevler mevcut ve gelecekteki sakinlerin farklılaşan ihtiyaçlarını karşılamalı, bulunduğu çevrenin doğal, sosyal ve ekonomik özelliklerine hassasiyetle yaklaşmalı ve hayat kalitesini arttırmada katkıda bulunmalıdır. Son olarak sürdürülebilir toplum alanlarında güvenli ve kapsamlı, iyi planlanmış, inşa edilmiş ve yürütülen, eşit fırsat ve servis sağlayan organizasyonlara yer vermelidir.’’

‘’BREEAM COMMUNITIES Nedir?

Yukarıdaki tanımda tariflenen sürdürülebilir toplumları yaratacak kentlerin planlanmasında yer alan tüm aktörlerin belli bir diyalog ve değerlendirme çerçevesinde toplanması gerekliği ‘’BREEAM Communities’’ Değerlendirme Metodolojisinin çıkış noktası olmuş. 2009 yılında başlatılan bu metodoloji İngiltere çapında bir süredir uygulanmakta olan Bölgesel Sürdürülebilir Kontrol Listeleri’ni baz alıp, yapıları değerlendiren diğer BREEAM Yöntemleri ile de uyum içinde bir süreç yaratacak şekilde tasarlanmış. Bu şekilde tüm BREEAM değerlendirmeleri bölgesel planlama ölçeğinden, bina ölçeğine kadar planlama, tasarım, projelendirme, inşaat ve kullanımı kapsayan bütüncül bir sistemin birbirini tamamlayan parçaları olarak düşünülebilir.

‘’BREEAM Communities’’ performansa dayalı ‘Sürdürülebilirlik Hedefleri’ ile sürece dayalı ‘Planlama İlkeleri Gerekleri’ni bir ayara getiren bir değerlendirme standardı. Proje geliştiricileri ve planlama profesyonelleri için açık, şeffaf bir değerlendirme ve ortak çalışma çerçevesi sunuyor. Bu çerçeve BRE’nin İngiltere çapında yürütmüş olduğu anketler, eğitim programları ve uzman grupların ortak çalışmaları sonucunda ortaya çıkan ölçütlerin pilot projelerle test edilmesi ve BRE Sürdürülebilir Heyetinin değerlendirmeleri sonucu oluşturulmuş. Sektörden alınan bu bildirimlerle birlikte, yerel planlama ve sürdürülebilirlik koşulları, ulusal ve bölgesel planlama hedefleri de incelenmiş ve ‘’BREEAM Communties’’ çerçevesine katılmış. Bu ortak çerçeve sayesinde geliştiricilerin üstlendiği sorumlulukların kontrolü, planlama sürecinin hızlanması ve yerel halkın, sektörün proje ve sürdürülebilir hedefleri konusunda farkındalıklarının artması bekleniyor.

‘’BREEAM COMMUNITIES “ Değerlendirme Metodolojisi

Bu metodolojinin hedefi geliştirme sürecinin Planlama aşamasıdır. Projeler diğer BREEAM sertifika süreçlerinde olduğu gibi zorunlu kayıt aşaması ardından iki ana evrede değerlendirilir:

1.Planlamanın ana hatlarının belirlenme süreci ( Ara Değerlendirme)

Bu süreçte nazım planı ve geliştiricilerin önerilen projeye dair ilk sorumlulukları değerlendirilir.

2.Detaylı Planlama Süreci (Son Değerlendirme)

Bu süreçte detaylı planlama belgeleri incelenir, ara değerlendirmede sorumluluğu alınmış olan konuların sağlanıp sağlanmadığı değerlendirilir.

Son değerlendirmede ulaşılan sonuca göre sertifika verilir.

Değerlendirmeye dahil olan proje tipleri

Konut ya da Karma Kullanım Geliştirme Projeleri; kentsel dönüşüm projelerinin içinde, daha önce yapılaşmamış arazide ya da kent içinde veya daha önce yapılaşmış arazide geliştirilecek projeler büyüklüklerine göre sınıflandırılarak değerlendirilir. Büyüklükler; Küçük (10 Haneye Kadar), Orta (10 ile 500 Hane arası) ve Büyük (500 ile 5000 hane arası) olarak sınıflanır.

Geçer > %25
İyi > %40
Çok iyi > %55
Mükemmel > %70
Olağanüstü > %85

Sertifika Tipleri

Sürdürülebilir Planlama Projeleri ‘BREEAM Communities’ çerçevesinde 8 kategoride değerlendiriliyor.

1.İklim & Enerji

Bu bölümde planlanan projenin çevreye ve iklim değişikliğine katkısının asgariye indirilmesi, bununla birlikte projenin gerçekleştiği zaman ve gelecekte olabilecek iklim ve çevresel değişiklik şartlarına uyum sağlayabilmesi hedeflenir. Sel riski, Enerji ve Su Kullanımında Tasarruf, Yenilenebilir Enerji Kullanımı ve Binaların servis sistemlerinin performansı değerlendirilir.

2.Toplum

Yeni gelişmeyi tasarlarken kendi içine kapalı sitelerden kaçınan, aktif ve çevresiyle uyum içinde bir toplumu teşvik eden planlar hedeflenir. Sosyal Etki Değerlendirmesi, Toplumun Katkısı, Sürdürülebilir Yaşam Tarzları, Sosyal Tesislerin Yönetimi, Çoklu Kullanım, Ekonomik Konut gibi konular değerlendirilir.

3.Yaşam Alanı Yaratmak

Bu bölüm yaşam alanları yaratırken yerel dokudan ve mirastan yararlanmak ve bunlarla ilişki içinde kalmak, kullanıcıların içgüdüsel olarak yönlenmelerini sağlamak için bir tasarım çerçevesi oluşturmayı hedefler. Arsa Seçimi, Nitelik, Aktif Cepheler, Erişilebilir Oyun Alanları ve Yeşillikler, Tasarımla Güvenlik, Yoğunluk gibi konular değerlendirilir.

4.Ulaşım

Bu bölümde planlama sürecinde kullanıcıların tesislere veya gitmek istedikleri yerlere ulaşımını sağlayacak şekilde sadece özel araba kullanımına dayanmayan, aynı zamanda yürümeyi ve bisiklet kullanmayı da teşvik eden bir ulaşım stratejisinin kurgulaması hedeflenir. Yürünebilir Mahalleler, Bisiklet Yolları, İyileştirilmiş Toplu Taşıma Koşulları, Yeşil Seyahat Planı, İnşaat sırasında Ulaşım konuları değerlendirilir.

5.Kaynaklar

Bu bölümde su, ham madde, inşaat, işletme ve yıkım atıklarının verimli kullanımı ve kullanılan malzemelerin yaşam döngülerine etkilerin asgariye düşürüldüğü tasarım yöntemleri hedeflenir. Arazi Kullanımı ve İyileştirme, Malzeme Seçimi, Atık Yönetimi, İnşaat sırasında Enerji ve Su Kullanımı, Modern İnşaat Yöntemleri gibi konular değerlendirilir.

6.Ekoloji

Arazide mevcut bulunan ekolojinin korunması ve proje sınırları içinde olduğu kadar çevresinde de var olan ekolojinin zenginleştirilmesi için tüm fırsatların kullanılması hedeflenir. Burada planlama ölçütleri kadar binaların tasarım ölçütlerinde de aynı hedefler amaçlanır. Hayvan ve Bitki Türlerinin Doğal Yaşam Alanlarının Korunması ve iyileştirilmesi, Yeşil Alanlar, Zemin Kirliliği, Peyzaj Tasarıları gibi konular değerlendirilir.

7.Ticari Faaliyetler

Bu bölümde hem yeni gelişim ve çevresine servis vermek hem de yeni gelişimin içinde ya da çevresinde yaşayanlar için iş imkânları sağlamak hedeflenir. İçe Yönelik Yatırım, Yerel İstihdam, Bilgi Paylaşımı, Sürdürülebilir Ayrıcalıklar gibi konular değerlendirilir.

8.Binalar

Yeni gelişim içinde yer alacak binalarının tek tek tasarımlarının yüksek çevresel ve sosyal standartları baz alarak, tüm gelişimin sürdürülebilirliğine katkıda bulunması hedeflenir. BREEAM, İngiltere Sürdürülebilir Evler Yönetmeliği / EkoEvler değerlendirme ölçütlerini oluştururlar.

BREEAM COMMUNITIES Örnek Projeler

Londra 2012 Olimpiyat Kasabası – Atletler Köyü

Stratford Şehir Nazım Planı Londra’nın doğusu için düşünülen uzun vadeli bir kentsel dönüşüm projesiyken, Londra 2012 olimpiyat oyunlarının merkezi olarak önerilmesiyle çok farklı bir ivme kazanmış. Olimpiyatlar gibi küresel ölçekte görünürlüğü ve ekonomik etkisi olan bir organizasyonun varlığı, nazım planının etkinleşmesinde katalizör görevi görmüş. Daha önce uzun vadede düşünülmüş olan planın merkezini oluşturan Atletler Köyü projesi ODA’nın (Olimpiyatları Geliştirme Ajansı) devreye girmesiyle 3 ana aşamada gelişmiş.

1.Aşama

Londra 2012 Olimpiyatları Atlet Konutlarının inşaatını kapsıyor (17,000 atleti ağırlayacak 62 adet konut bloğu)

Olimpiyatların bitiminden sonra köyün uzun vadeli kullanım (kullanımı)için dönüştürülmesi ve yeni inşaatlarla 2,818 konut yapılması hedefleniyor. Bunlardan 1,379 tanesi düşük gelirlileri de içine alan karma bir kullanıcı kitlesi için çeşitli sahiplenme politikaları ile düşünülüyor.

3.Aşama:

Stratford’daki yakın çevrenin de gelişimine devam edilerek buranın kendi içinde ekonomik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirliğinin sağlandığı, ekolojisinin iyileştiği, yaşayan bir merkez haline gelmesini içeriyor.

Tüm bu hedeflerden anlaşılacağı gibi atletik köy için yapılan planlama olimpiyatların ötesinde sürdürülebilirliği hedefliyor. Bu çoklu yapı içerisinde yer alan planlama yetkilileri, yatırımcılar, mimarlar ve olimpiyat organizasyon komitesinin hedeflerinin en etkin bir şekilde kontrol edilebilmesi için Atletik Köy Projesinin ‘’BREEAM Communities’’ Değerlendirmesi çerçevesinde pilot proje olması kararlaştırılmış. Bu bağlamda BREEAM kategorilerine göre projeyi kısaca değerlendirebiliriz.

1.İklim ve Enerji:

Nazım planı aşamalarına paralel olarak enerji ve karbon salınım stratejileri de 4 farklı evrede düşünülmüş; Olimpiyatlar öncesi inşaat evresi, olimpiyatlar, olimpiyatlar sonrası dönüşüm evresi ve ‘Miras’ olarak tabir edilen, sonrasındaki gelişme projeleri. Bunların her birinde Karbon salınımının asgariye indirilmesi amaçlansa da, enerji stratejisinin ana hedefi uzun vadedeki gelişme olarak belirlenmiş. Olimpiyatlar sırasında oluşacak yüksek enerji ihtiyacı geçici jeneratörler, CCHP (Kombine Soğutma Isı Santralı) ve yenilenebilir kaynaklarla sağlamayı hedefleniyor. Sonrasındaki evrede ise planlamadaki büyümeye paralel olarak enerji altyapısının yeniden boyutlandırılması amaçlanmış. Bu evrede kullanılacak enerji kaynaklarının en az %20’si düşük karbon sistemler ya da yenilenebilir kaynaklardan elde edilmesi hedeflenmiştir.

Yoksulluk içinde ve işsizliğin yoğun olduğu, genellikle endüstriyel olarak tanımlanabilecek bir bölge olan Stratford için geliştirilen nazım planı ve bu plana dahil 2012 Olimpiyatlarının, yerel halkın hem sosyal hem de ekonomik refahını sağlaması bekleniyor. Büyük çaptaki inşaat projeleri, olimpiyatlar sırasında doğan gönüllü ihtiyacı özel eğitimler ile yerel halk arasında istihdam yaratmayı hedefliyor. Olimpiyatların ardından 2 senelik dönüşüm projelerinin sonucunda genel toplumun kullanımına açık birçok spor sahası ve çok sayıda açık alan da halkın hem fiziksel hem de sosyal aktiviteler için imkân sağlıyor.

4.Ulaşım

Stratford Nazım Planın en büyük çaplı yatırımlarından biri Straford Uluslararası İstasyonu merkezli raylı toplu taşıma altyapısı. Olimpiyatlara ev sahipliği kazanılmasıyla bu yatırımın önemi daha da artmış. Tünellerden çıkan toprağın yeni peyzaj alanları için kullanılması hedeflenmiş. Bu şekilde 6m. kadar yükseltilen arazi, hem sel riskini asgariye düşürmüş hem de yeni yollar ve köprüler aracılığı ile çevre bölgeler ile bağlanmış. Toplu taşımanın yanı sıra yaya ve bisiklet yolları ağının da güçlenmesine büyük önem verilmiş.

5.-6. - Kaynaklar ve Ekoloji

Geçmişte ve günümüzde endüstriyel bir bölge olan Stratford’da toprak, yeraltı ve çevresel su kaynaklarında kimyasal kirlenme söz konusu. Bu bölgenin nazım plan dahilinde yeniden geliştirilebilmesi için iyileştirme gereklilik ve ön şart olarak kabul edilmiş. Hem toprağın hem de su kaynaklarının kimyasal kirlilikten arındırılmaları, aynı zamanda ilerde kirlenmeyi de önlemek amaçlı stratejiler benimsenmiş. Bunlardan bazıları yeni yapay sulak alanların oluşturulması, etkin drenaj ve sulama sistemleri seçimi ve etkin bir atık dönüştürme programı olarak sayılabilir.

7.Binalar

Olimpiyatlar sonrasında dönüştürülüp geliştirilecek farklı gelir grupları ve aile tipleri için planlanan konut yapılarıyla birlikte destek işlevlerin de barındığı sağlık hizmetleri, eğitim ve ofis yapıları projelendiriliyor. Sosyal, ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirliğin hedeflendiği plan çerçevesinde tüm konutların İngiliz Sürdürülebilir Konut Kodu Standardina göre 4. Düzey, alış-veriş ve ticari yapılarda ise BREEAM Mükemmel sertifikası hedefleniyor.

Son Not

Ülkemizde kente olan göçler ile birlikte şehirlerimizdeki nüfus yoğunluğunun artışı birçok yeni yerleşim ve kentsel dönüşüm projelerinin oluşturulmasına sebep olmaktadır. Bu projelerin gerçekleşme sürecinde yukarda anlatılana örneğe benzer, ülkemiz şartlarında uyarlanmış bir değerlendirme metodolojisi ve düzenleme standardı, bu projelerin sürdürülebilirliğini, bulundukları çevreyle uyumlarını, ekolojik, sosyal ve ekonomik açıdan katkılarını teşvik etmek adına çok olumlu olacaktır. Böyle bir çerçeve hem yerleşim alanı açığa çıkaran ve kentsel ölçekte nazım planları üreten yerel otoritelerin hem de bu projelere yatırımcı, yüklenici ve tasarımcı olarak katılan özel sektörün bir arada sürdürülebilir hedefler bağlamında etkin bir şekilde çalışabilmeleri için de bir platform yaratacaktır.

Kaynakça

•Yukardaki Diyagram BREEAM Direktörü MARTIN TOWNSEND’in Kasım 2009 ‘’Building A Better World’’ ( Daha İyi Bir Dünya Yaratmak) adlı sunumundan alınmıştır.

• ‘’Building A Better World’’ – Martin Townsend, BREEAM Director, Kasım 2009

‘’BREEAM Communties: Sustainable Assessment Framework – Development Fact Sheet’’ – BREEAM Centre, UK

•‘’BREEAM: Creating Sustainable Communities’’ – Jo McAuley & Justin Halewood , BREEAM Sustainabiltiy Group

•‘’Beyond Green Buildings: BREEAM Communities’’ – Ed Cotter, Head of BREEAM Communities, The BREEAM Centre

•‘’Environmental Statement regulation 19 Further Information – Updated Non-Technichal Summary (Olympic, Paralympic & Legacy Transformation Planning Applications Supplementary Information)’’ – ODA (Olympic Delievery Authority) – Mayıs, 2007